N roo OX:::J1" ""'XQJ WXo... =0... W N Rivista tal-Għqd tal-Malti - Universita Għaqd għad 32 LXXXII 2013 tal-Malti - Universita Pubblikazzjoni tal-Għqd © 2013 Għaqd tal-Malti - Universita tal-Malti - Universita u tal-awturi Il-Bord Editorjali Editur Generali: Psaila Emanuel Membri: Azzopardi Kit, Bezzina Daniel, Ellul Dwayne, Mifsud Bonnici Maurice. Ħajr lil Darren Tanti tal-pittura li qed tidher fil-qoxra. Dan il-ktieb qed jinbegħ bil-kundizzjoni li ma jistax jerġa' jinbegħ, stampat jew fotokopjat b'xi mod mekkaniku, elettroniku, jew diġtal, mingħajr l-awtorita bil-miktub tas-sidien tal-copyright. ISBN: 978-99957-0-483-4 jiġ Werrej Radd il-Ħajr ........................................................................................................................................vii Editorjal - Is-Seħr Ħaliem tal-Ktieb Emanuel Psaila ........................................................................................................................... 1 IL-KITBIET LETTERARJI Dawran Ġorġ Borg Tisfija Sergio Grech L-Għanj taċ-Ċinj u l-Poeta Louis Briffa ................................................................................................................................. 13 Il-Ħea tal-Ħin Sara Vella 16 Fjura Stefano Farrugia ..................................................................................................................... 19 Il-Qaħb tar-Rħl Joseph A. Cachia ................................................................................................................... 21 Id-Dagħw ta' Chambray Geoffrey George Attard Perfetta l-Opra Mark Vella ................................................................................................................................... 28 għad 32 LXXXII iii Rifuġj Antoine Cassar........................................................................................................................ 37 L-Iskola f'Villa Le Fevre Amanda Busuttil .................................................................................................................... 39 Kaktus Joe Friggieri .............................................................................................................................. 42 Taħt Għajne iI-Kunċzjo Dwayne Ellul Kankru Rita Kuhlmann Il-Mastru tal-Pupazzi Rita Saliba Biss Ftit Jiem Wara Patrick Sammut ...................................................................................................................... 55 Il-Kompromess Mary Chetcuti Ħajku 57 tal-Punent Maurice Mifsud Bonnici Bidu Mitmum Roxette Caruana Leħn Charles Flores Ġimgħa 71 Għawdex Kurt Debono ............................................................................................................................ 72 Silvja Plath Aida Secic .................................................................................................................................. 78 Xewqa ta' Mħab Charles Casha .......................................................................................................................... 80 Inkontri Sfumati Clifford Jo Żahr Bħal 81 Minutiera Lillian Sciberras ....................................................................................................................... 86 Il-Ħoma tal-Lewż Emmanuel Attard Cassar.................................................................................................. 87 Il-Leħn t'Alla Falz Audrey Friggieri ... eċ ... eċ Omar Seguna iv Leħn 95 ... il-Malti 97 IL-KITBIET AKDEMiĊ Ġraj 99 ta' Erba' Daqqaqa fil-Milied tas-Sena 1603 Mikiel Fsadni .................... 100 Is-Sentenzi bla Truf ta' Simone Galea Olivia Borg .............................................................................................................................. 104 Rif1essjonijiet dwar il-Mediterran Leanne Ellul ........................................................................................................................... 116 Ħars lejn Il-Maskilita f'xi Novelli Maltin Raquel Smith ................... 123 ANASTASJU CUSCHIERI: 50 SENA MINN MEWTU ............................................. 127 Anastasju Cuschieri minn Lenti Filosofika-Letterarja Josette Attard ....................................................................................................................... 129 Jiftakru lil Cuschieri? Charlo Camilleri .................................................................................................................. 134 Kif se Jibqgħu Kif Niftakar lill-Prof. Anastasju Cuschieri Charles Coleiro .................................................................................................................... 139 Hic et Ubique! Lill-Prof. P. Anastasju Cuschieri ................................................................................... 142 għad 32 LXXXII v Radd il-Ħajr Din il-ħarġ ta' Leħn il-Malti waslet f'idejkom differenti matul il-proċes kollu. Bis-aħ fuq dak li sar qabel u laħqet bis-aħ ta' bosta nies b'ħilet tagħhom, din il-ħarġ il-livell mistenni minn ħarġ kompliet tibni ta' din ix-xorta. Flimkien mal-Editur, il-membri tal-Bord Editorjali Kit Azzopardi, Daniel Bezzina, Dwayne Ellul u Maurice Mifsud Bonnici - ħadmu fil-ħn liberu tagħhom, l-għaż. iddiskutewu għarblu Ma kinitx faċli finali u li ma jidħolx kollha biexfl-aħrst ladarba kellhom jiteħdu aktar minn xogħl b'dedikazzjoni biex, x-ogħlijet ċerti wieħd deċiżjont, bħal-mrk tal-istess awtur. Brian Buhagiar u Martin Bugelli, mir-Rapeżntz Ewropea, offrew għajnu għamlu tal-Kummissjoni finanzjarja biex din il-ħarġ tiġ stampata. L-istess Saviour Agius ta' Agius Decorations u Matthew Conti ta' MC Instaflations. Joseph Mizzi, mill-Midsea, offra l-issettjar ta' din iI-ħarġ issettja ha b'paċenzj nagħżlu kbira. Darren Tanti ġentilm pittura minn tiegħu u John Busuttil tana permess naraw u għal-qoxr. Dwayne kkoordina 'l-qarrejja tal-provi biex flimkien għamlu xogħl mill- aqwa. Ikkontribwew Josianne Azzopardi, Joe Borg, Carlston Grima, George Sammut, Nunzio Schembri u Kurt Slattery; ilkoll ħadmu bil-galbu u b'mod volontarju, f'qasir żmien. FI-aħr, u mhux l-inqas, nirringrazzjaw lill-awturi kollha li kkontribwew, kemm lil dawk li xogħlhm sabiħ intgħażel kif ukoll dawk li ma ntgħażlihomx. Ħaġ li minbarra kitbiet ta' awturi popolari fil-qasam hawn ħafn għad kitbiet ta' 32 LXXXII vii oħrajn li qed jippubblikaw għal-ew darba. Wara kollox, l-għan tal-Għqd minn dejjem kien li nagħtu spazju liż-għa u 'l-kittieba ġoda, u li din isservi biex titkompla tikber il-ħeġa lejn il-letteratura u l-lingwa Maltija. viii Leħn il-Malti Editorjal Is-Seħr Ħaliem tal-I<tieb Emanuel Psaila Leħn il-Malti minn dejjem offra sfida, kemm biex kif ukoll biex baq'jeżist.l-w ġoda, li jħadn mhux biss għax dan il-ktejjeb kompliettoffri sfidi tagħżel, u mhux faċli tasal għal-konużjiet. akkademiku, kif ukoll xi taħdie Imma dan kollu mhux biżejd, jolqtu xi aspettattivi tagħkom ħaġ 'I fuq min-norma, xi ħaġ niħakem minn dan is-eħr xi linji rqaq u dgħajfin kittieb. Għalhek għax l-importanti huwa li x-ogħlijet li l-kitba għandh Ħaġ li ġiegħl li fih li tagħi pjaċir LI jkollha l-ispirtu friski. Il-kitba nqisha bħal u tnissel xi ftit serħan biex ma niħux terapija, xi u kif sikwit nintefa'ntektek. U peress li nħob kienet sfida iebsa għalij ideċjt letterarju, il-qarrejja. u trid tkun libera biexjitnisslu ħsu jiġrl biex li saru f'serati kommemorattivi. Apparti dan kollu, minn dejjem ħasejt tagħh għax kemm stajna mal-format tal-edizzjonijiet u f'din ir-rivista se jkun hemm kemm varjeta ta' xogħl kemm xogħl li joħrġ biex seta' jingħelb tiddetermina l-livell, u lanqas huwa faċli Żamejn preċdnti impenn finali, imma wkoll biex ikun hemm kontinwita. iebes li ried impenn qawwi u sħi mhux faċli kemm biex evolva, kien hemm konkorrenza qawwija li ħolqitna iktar sfiq biex naslu għal-ż Kien eżrċizju inħolq, inħarbex sehem bħal li ninqeda bl-editorjal u niksirlu ftit in-norma tiegħu. lill-bnedmin joħlmu meta jkunu mqajmin hija s-eħr mid-dinja tal-ktieb. Kitba tajba taf issammrek mas-iġu tkun. Ktieb jaf jitilfek minn sensik LI ma'kull paġn jew ma' fejn li tqalleb tikbirlek l-ansjeta u għad 32 LXXXII toktor fik iI-kurżta. Tibda taniċp dak li jkun ġej il-pjan jew inkella l-kitba tibegħd imaġn u iktar tisaħr meta jfallilek ftit mill-perspettiva li jkollok u bis-aħ tkompli tintilef fid-dinja bla tarfli toħrġ minn bejn il-linji magħul minn ittri żgħar ħdejn xulxin. Il-ktieb għandu dinja għalih. tixxiebah ħafn mal-misteri li jinbtu waqt u xi kultant wara l-ħom. Ktieb jitlifni kompletament u b'moħi qed juża bħal l-preżnza quddiem kulħad, għax Ġorġ u niħakem jien għadni kbir u ġismu antiki li għandi mħateb jagħtuni għax lest biex minn ħin b'dik id-aħk għal jitfaċ taħsbu fastidju. Karattru ieħor bil-preżnza tiegħu. mxajtan. biss mil-aġn u l-ħoqien kulħad u l-episodji tiegħu moħi għandu dinja għalih minnu jintilef jipprova kollox minn innifsu; kulħad għandu li kapċi individwalment. Dak huwa s-eħrtalkib: differenti f'kull bniedem, kapċi jsarraf wiċ jwassal xenarju bi Iwien differenti, kapċi Miju u Tony mill-perspettiva tiegħu. jitfa' lill-qarrejja tiegħu ta' minn dakli rajt, minn dak li għadejt kif irid huwa u kif jixtieq u differenti għal Għax imaġn joħlmu wara u nofsu Malti, nofs bniedem, u L-ambjent, ix-xenarju u l-pajsġ u joħlqhm ta'kull qarrej ieħor. modi, kapċi mill-kotba 'I barra mill-ktieb u jaħsdni magħul i. Ritratti spontanji magħul jpinġhom Żaru, ħin f'dinja oħra u minn dak li ħlomt. u dejjem insibu jserrep u jistaħb Tony, nofsu Ingliż li kultant jixħet Il-kotba jitfgħun l-viżjon fl-istonku tiegħ jqanqalli l-biża' ta'kull darba li naqra wieħd dik is-etgħa U m'ilux iltqajt ma' ċertu joħlq jinfaqa' jibki huwa Miju Mekkek. Li kieku nista', noħrġu imma ma għandix moħ fl-aħr naqra dan il-ktieb, jerġa' u l-istess dejjem ibeżagħn bard minn ansjeta minħab s'issa ma nistax inġergħu għal-ost ikrah, imneħru s-iġar kien l-ewwel Iqabbadni stmerrija lejh u għalxejn tant li kull meta nerġa' imħateb l-Għakr minn bejn il-folji kont inħos Lino u kuġinh tiegħu. wiċu Żaru minnu u malli jitfaċ kbir u jiġrl Dinja ta' fantasija li nfassal iI-karattri skont kif l-awtur l-kliem biexjiddeskrivihom. Perżmpju karattru li bżajt tal- tant li kulħad Dak huwa s-abiħ f'dinja ta'ħolm ikrah b'diversi mimlija imaġnzjo jara lil tal-ktieb: li kapċi u jġegħlhom meta jkunu mqajmin u mhux reqdin. Il-ktieb għandu seħr inkella xena żgħira, ħolm li jagħtik ritratt wieħd, imaġn xi ħaġ ta' vera. Il-kaxxi tal-Iuminata għadhom nismagħho 2 Leħn jaħbtu il-Malti u din tibqa' tippersegwitak, jew partikulari li tibqa' tidhirlek anke filiqajmuli ġism ma' xulxin waqt Hstupru ta' Zerafa, u l-għajt xewk xewk meta mkarkra ta' bniedem li jixtieq jagħmel ħafn għal-iberzjon ta' ġensu nkun sejjer lura d-dar f]-istejjer li ma ġrawx. Samira tidwi fil-bogħd, u ġejin u ta'ħfn refuġjati minnhom daqs ix-xita. Biex -imaġnl toktor u timraħ l-awturi. Għalij Hawn tidħol minn oħra. il-ħa bħalh xi raġuni jew oħra, iħal li qed jaqsmu l-linja l-ħadr u titwessa' għandhom sehem qawwi jien infittex lil min jaħkimn ta'kifgħżel kitba tajba u x'tagħmel Imma ladarba ktieb jaħkme jew pożitv, nifhimha biss meta nisma'f'widnejja l-karba ta' dan huwa importanti għax jantiċp. għal Bħalm u kitba isbaħ u ma tkunx tista' titilqu minn idejk allura s-eħr ikun qed jaħdem u b'xi mod, negattiv togħma li tkun trid terġa' tegħmha biex tara jekk tkunx fhimt tajjeb, qrajtx tajjeb u segwejtx tajjeb dak li kien qiegħd joffri l-awtur permezz tal-ktieb. jridu jkunu għadew Mhux bilfors li l-awturi biex iwasslu r-realta li qed ipnġu minn dik iċ-rkustanz, imma bil-qawwa tal-pinna tagħhom ukoll tispċa tgħix f'dak l-ambjent li jkunu jriduk tidħol fih. U hawn toħrġ l-abilita tal-awtur li bil-mod li bih jikteb, bi-istil li juża, iġegħl-qarj jintilfu fid-dinja sabiħ tal-ktieb. L-awtur m'għandu xejn x'juża bil-mod ta' kif qiegħd jużah Il-qawwa tas-eħr tal-ħom jaħdmu iktar minn darba, kollha li qed jidhru f'din l-edizzjoni, xi karattri u l-marka tagħhom u f'moħi mill-ewwel tifaċ fit-terran tfarfar iI-frejmijiet fost l-għira fadalx nies sinċera jħalik taħseb daqsu. Wiġ b'sura ta' tifel żmat Dela bejn Rikarda u Duminka, u minbarra li tfarfar xi kultant taqla'xi bila li ċar stilla tal-futbol 'Il-Lewża mal-frejm ta'Cetta.lI-plejer jekk verament jeżistux ta'Villa Le Fevre jiġ nies bħalu jew lura mis-seklu tmintax, bil-qmis minn barra, imgerrem u bil-grif ġo qed nipprova nifhem il-kompromess li ntlaħq li huwa għalkox tar-ħl l-iktar meta ma jistax jonqos li wara li tkun qrajt għal episodji jibdew iħalu Għadni u lill-qarrejja tiegħu. biex lil kull qarrej jitilfu f'dinjitu. tnejn, tlieta, ix-ogħljet l-Bormiża il-kelma. Biha biss irid jaħdem u l-qawwa imaġntv l-awtur ikun tajjeb biżejd Għalhek ħlief qed iwassal dak li ried jgħid wiĊċu. bejn Monica u John, kontra x-xejra normali u differenti minn ta' Katarin il-qaħb u ħuha tista'tisfratta ġimgħa Ġani. Nies psikolġament f'Għawdex morda ħalewni lil koppja żagħu jinqeda bil-Facebook biex jattakka l-priża tiegħu nhewden kif jew kif hemm min jasal bħalm ġralh pprova jistupraha warden.ls-sopranatural ukoll ħalien għad naħseb Amber meta fuq kiftspċa 32 LXXXII 3 Fleur, il-warda tax-xemx, jew fuq it-tmiem tal-pupazz Rinu liebes ta' gabillott u seħbitu Kika bil-beritta f'rasha b'rixa bajda fil-ġenb. Ktieb huwa spjegat biss b'ittri sempliċ, waħd ħdejn jew kemm kemm sfajra. Biss dawn l-ittri żgħar jiżvlupaw waħd f'katina qawwija, f'dinja sħia mimli ħolm, karattri u imaġnzjoet, fertilita ta' moħ l-oħra, maqtugħ magħulin ħdejn għalih, din il-kappa, inissilli dan is-eħr waħd flimkien fi ktieb wieħd bil-ħa tal-awtur u mill- il-qarrejja. Lehen il-Malti huwa rivista imma għandu ktieb u la jinsatar taħ fuq karta bajda l-libsa ta' li bi ftit kliem ippruvajt kemm nista' nfissru. Emanuel Psaila Editur Ġenrali 13-6-207 3 4 Leħn il-Malti I ~ ,...... -. Dawran Ġorġ Borg Trabbejna, kbirna u bqajna fl-ispazju żgħir fejn orbitajna. Jonqosna biss li f'ħin niħlew straman u nieqfu mid-dawran. għad 32 LXXXII 7 Tisfija Sergio Grech l. Misteru kbir kien qed ixekkilha u jħawd tagħh kienu qed jidħlu sentenza waħd. ha. Dawn l-aħr ittri eltroniċ ġimgħat fil-mailbox strambi. Bosta drabi, kellhom biss Kollha kellhom linja stramba ta'ħsieb għalkem ir-referenzi u l-intenzjonijiet kienu ċari. Il-ogħba bdiet b'kostruzzjoni ambigwa li ma kintxċera Nixtieq imqar inbill il-ponta ta' lsien i mal-ħġr Għal-bidu, biex l-istorja tingħad għalkoxi tiegħk. kollha, ma tatx kas dawn l-emails. Injorathom. Ikkonkludiet li dawk bdew jaslu għandh li l-awtur tagħhom ħad tfisser: bi żbal. kien jew namrat li qed jikteb li-maħbu qed jipprova jiseduċ jew xi lil xi tfajla li kienet qed isaħru. Xi minn daqqiet kienet tiraġun Jew xi wieħd Imaġint tiegħu li dan żgur b'rota nieqsa. Għax kienx normali. Is-soltu l-irġe xi miġnu. l-istil tar-ġunme Xi paranojku. tiegħu ma tafhom iktar diretti u ma joqgħdux iduru mal-kantunieri. Imma maż-ien,kjdt Intebħ ma tammetti, il-ogħba li min bagħt ħabi. l-email, hi kienet togħġbu Il-kumplimenti tiegħu bdew jinżlu Nixtieq saqajkjimxu fuqi. Il-versi tiegħu kienu donnhom 8 Leħn il-Malti poeżij. bdietogħġha. u b'xi mod xtaqha iktar minn għasel. Tifla ma kinitx u għalkem il-poeżja qatt ma daħlet f'dinjitha għax għalih l-poeti kienu qatta mdejqin u indannati, fehmet li l-awtur ta' dawk il-versi ried jilgħab u l-baħr. U kien lest li jagħmel Hu ma staħx. l-ħjie ċari iktar bħal man-nar. Ried lilha. Ried lilha bi-art minn kollox biex jaħtfh għalih biss. Il-karti kien kixifhom kollha anki jekk ħeba jdejh. Kien taha li t-temperaturi tiegħu kienu jogħlew prova? L-emailstgħu kien jiffirmahom Ammiratur (aktrxjuż Verdana 16). Min hu kienjaf x'inhu jagħmel ma jikxifx l-identita tiegħu. meta kien ixommha. X'riedet għaxqd Hipa attent li l-indrztegħu L-ittri kienu qed jaslu minn ammiratur@gmail.com. Nixtieq inbus l-imsiemer ta' sidrek u ningiref magħho sakemm inwerżaq bl-uġigħ. Għamletżin, il-ħn xi mesaġ ġdi. kien ipoġ kollu dieħla Kienet tgħadi uħierġa fl-accounttal-Gmail biex tara ħaliex jiem sħa timaġn min hu. Meta żewġha Isienu ma' widnejha u jkellimha ardit u pastż, kienet timaġn lilu. Lil dak tal-emails sigrieti. Mhux darba jew tnejn kienet tikkunsidra l-ipotesi jekk fl-aħr kienx żewġha nnifsu li qed jilgħab dik il-possibilita għalkox. Xi drabi żejd. poeżija. mil-aħr dak iHango. Imma ma damitx ma eliminat Żewġha żgur li ma kienx. Dak kien dirett u goff. Kliemu bosta drabi kien bla grazzja u mingħajr Żewġha ma kienx iħob hu mhux li kienu ħbie. jagħtih U toqgħd sorpiż. taħseb wisq tidwir u U fuq kollox il-kompjuter u mhux darba u tnejn li emails ġew meta hu kien jinzerta d-dar. Nixtieq inbus l-irkiekel ta' dahrek. Iraġunt li l-idea ta' ammiratur sigriet mhux daqstant idea ħażin. punt mhux kull mara kienet tixtieqha u toħlmha? friends li ma tafhomx imma li kienet tiġbdhom ta' subgħajh f'ħalqh. Sa ċertu Facebook kien mimli lejha bħal kalamita. Ma kinitx Kienet taf li kellha xi tbigħ. 2. Kien sar jafha mill-Facebook. Ritratt tagħh kien tela' bla ma talab għalih taqsima People you may know. Kif ra r-ritratt waqaf zoptu. Isaħr. Intilef warajha u xtaqha kif lagħbi l-inoċeza F'għajneh qara li dejjem xtaq fuq mara u li qatt ma kien sab qabel. Amber Muscat. .. Bla ma ħasibh ta' ħbie jkun xewqan li jirbaħ. fitĠenitu. darbtejn, għamel friend request. Żidtu fi ftit minuti biss. Rahom snin dawk il-minuti. Kien beża' għad fil-lista li tirrifjutah 32 LXXXII 9 jewtinjorah. Kien l-ewwel pass, l-ewwel rebħa. kienet żiedt dakinhar u l-inqas ħsieb Fela ritratt ritratt li kienet tefgħ. minjafkemm-il wieħd ir-ritratti ta' qamar iI-għasel hen's party (indubjament l-isbaħ waħd, Charles' Bridge), il-parties li kienet qagħdet Għalih li riedha. maid of honurfiHeġ ħaseb), tħob ta' Sue Allen, ... u għad ta' ritratti oħra. Mill-Facebook, sar jafli politikament kienettqis ruħha ma ddikjaratx hix mal-blu jew mal-ħor. favorita tagħh f1-Alaska, il- il-weekend Praga (kif sebħitu tmur, il-ladies nights, ir-ritratti meta moderata. Għalkem Jew hix mal-ħodr. Il-kwotazzjoni kienet Dream as ifyo u'1/ live for eternity, but live as ifit is the last day. Il-U2, Anna Tatangelo u Celine Dion kienu l-kantanti favoriti tagħh. li fejn jidħlu l-aħr tnejn kien jaf ftit li xejn għax YouTube kien itela'knzugħhom gostih kienu differenti u mill- wara oħra Kien jimaġnh tkanta magħho, tifraħ Fost il-films favoriti tagħh, biexjifhem l-għażieth. u taqbeż. f1-lnfo tagħh Mile, Chocolat u Life is Beautiful. Fost Ammetta tal-Facebook, niżlet paġni The Green fil-Facebook, kellha għal qalbha Bono Rocks my World, I was born between 1980 and 1989 u Marion Mizzi Well Being. Mil-Profetagħh sar jafha mil-vċn up, it-temp ideali ristoranti ħames għalih, ... il-vzjetagħh, il-marka tal-make- qalbha, il-ħwejġ li kienet tħob fuq), ix-xirjiet minn The Point, iI-handbags, l-aħr għal l-ħtiġje, ir- tilbes (ta'ħ u ta' is-supermarkets minn fejn kienet tixtri stilel għal akkwisti mill-ebay, il-fweħa qalbha ... ... li kien jeżist Xejn ma dejqu fiha ħlief wieħd sura ta'nies. Kien ħaqh wieħd klassiku. Ma setax jifhem x'ratlu u x'għoġbha jidher eżat. ħaseb Kienet togħġbu hu. Ma kienx jiddejjaq kieku sabet sura, ħaseb. Wiċ deformat. L-intamat fih. In-uċali kien jonqsu biex Kristina Casolani. Mur ġibu! Balalu bħal dan trid x'ħobż jiekol, din ir-rockstar. Sa sar friend miegħu x'ogħl wkoll biex jara min hu, il-gosti tiegħu, kellu ... Kien sab għadu ġdi f'min jiffissa. Hu ma ntebaħx li kien qed iqis passih u ta' martu. Fela ritratt ritratt fejn jidher hu magħh Ikkonkluda li le. Ħas l-gaġ. F'għajneh Leħn miegħu. minnu. Ried jiftħlha qara d-diqa ta' min mhux apprezzat. Gmielha miegħu kien moħli. 10 biex jara kinitx ferħan fuqu r-responsabilita li jeħlisha il-Malti Il-paġn tagħh kien isegwi ha l-ħin kien inġbed kollu. Jekk mhux iħobha, lejha mill-posts tagħh. Kien jgħir bla ma ried, meta xi ħad mil-Ieġjun ta' friends kien jieħu xi ftit tal-kunfidenza magħh Imqar jgħadilh kumpliment u jiċelbra komunita tagħh f'xi kumment u jikkummenta fin fin attent imma li ma jużax l-istess linwaġ u jitfa'kumment ħari ġmielha. mqareb. Xi drabi kien jiseħb mal- tal-emails biex hi ma xxommux. Xi drabi kien jigdem ilsien u u joqgħd kwiet. Kientagħh rasu meta kienjdħol jimaġnh f'dirgħajn Facebook. Sa kien niżel kien jitfagħlu u nofs gost dak il-ħn ritratt tiegħu d-darts u jimaġnh b'xufftejh jidħku. ġmielha għal Kien jilgħab li ma sebaħx u fil-mumenti meta ma kienx jara iżjed b'reazzjoni jobżq Kien niżel jifrżah uħd Facebooku Amberma tkunx hemm. Kien dak il-mejtħa l-uġigħ ukoll ir-ritratt tagħh u d-demm u hu u għamlu screen saver biex dejjem. iċ-es magħh fuq Facebook, japoġ minnhom banali għalih (bħal of La Vallette's 5word & Dagger), jisma' l-mużika għal-ieor,jċk li kienet tisma' hi u titfa' mil-ħn min qedjittegjaha,jifli min minn sħabh jistenna jasal tiegħu tagħh l-causes meta talbitu Support the return to Malta biex tawguralu u forsi tpoġilu sejagħlq sninu u bewsa. Kien joħlm kuljum li fl-istatus jaqra 'Amber Muscat is single: Sakemm darba resaq viċn Facebook. Kif setgħ lejha. Bla ma għarfitu. tagħrfu bar jixorbu l-vodka orange u jidħku baħrin Kellha 2148 friends fil- hi? Ladies night, il-Gringos, Paceville. Kienu mal- Amerikani m'ogħla daħk spjetat u jikkummentaw dwar żewġ hawn. Kien biss ftit passi 'I bogħd minnha. Kieku jtawwalha jdejh aktarx kien imissha. Xtaq itir fuqha. Jinfexx, kif jinfexx meta kien iwikki xi ċitazjon li ma tirrispettax il-linji tal-ipparkjar. Kien iħosu alla f'dik l-uniformi ta' warden. Dik il-lejla, l-intamat ma kienx hemm. Imnieħru Għajneh lil xi karozza mtela bil-fweħa tagħh. f1ewha minn fuq s'isfel. Ir-ritrattfi l-Protileta' Facebooklanqas kien jibda, ħaseb, ma' dik il-kolonna ġmiel wisq, ħaseb, meta tiġ Il-fJokk,jew it-top kifentħob In-nofs l-ieħor ta' quddiemu. Il-kelma 'sabiħkent biex tispjega dak il-ġme tgħid kien qed jissara biex ma joħrġx. beda jara lilu u lilha biss. Hu fuqha u hi kompliċ degradanti kollu. ommu, kien qed jesponi nofs sidirha. Ġismu xtaq ha. Waqtiet minnhom miegħu għad jwerżqu kuntenti. 32 LXXXII 11 3. Tlettax-i! jum wara dik il-lejla, i!-portal tal-ħbrije informa lill-qarrejja li viċn kmieni filgħodu għal-bt blouse imċart, riċpetu www.maltatoday.com.mt ir-roundaboutli minn San Ġwan tas-sitta, instabet mara żagħu tagħi għan-Nxr, tixherf'karozza bi mormi fit-triq u tightstrietaq.James Debono rrapporta li mara li kienet qed issuq Hyundai 120, waqqafha warden u talabha tifa'l-ġenb peress li ma għamlitx l-indicator meta Skont il-verżjon li tat il-mara, l-għasie drabi, wara li hi ma aċetx Il-Maġistr biex iddur mar-roundabout. tat-toroq sforza ruħ miegħu fiha, diversi f'dak ir-ritwal. Edwina Grima qed tagħmel-invszjoh.r bil-fixla ma żamitx 12 li tkun kompliċ ġiet Leħn nota tan-numru tiegħu il-Malti u jew tal-vettura li kien qed juża. L-Għanj taċ-Ċinj u l-Poeta Ispirata mill-kanzunetta "Something" ta' George Harrison Louis Briffa Fil-mod ta' kif tiċaql, kollha grazzja, u tofroq l-ilmijiet kemxejn ħadrn hemm ġibda li m'af qatt u qatt xi tfisser poeta jċaf idu fil-funtana. Sakemm hi resqet lejh u serħt bil-ħajm, rasha tqattar l-ilma, fuq spallejh, dinjitu kienet kiesħa, sewdinija ... Tbissima qatt ma xirfet fuq xofftejh. Djamanti żgħar fuq għonqha l-qtar tal-ilma u 'I denbha donnu pjuma ma tfarfrux. Fuq sidru sentenzjat li jħob ħalfitu li b'għemilha Għajneh f'eżortazjni għal dejjem ma tnaffrux. kwiekeb ċati, daħknij mqanqla jistednuh it-triq mistura jsib għal-wens f'mument li xjaten oħra ta' qalbha qliel nibxuh. għad 32 LXXXII 13 Quddiemu mserrpa ġmielha t-triq u twila, 'ma r-rieda soda tiegħu ma tħalihx. Il-bieb ta' qalbha jibqa' jħabt bit-tama li tifaħlu b'saħtu w ma tkeċihx. Avolja rasha fl-ilma tielgħa ma timagħhex w nieżla l-għadir li tixtieq. X'monotonija din! Xi swied ta'ħj bla ħjiel ta'fjamma tixgħelj Avolja l-kliem jiġh maż-if, ħafi fl-abbiss ta' ruħ FiI-ġen għamieq. xorta jħosu ta'wħdu x-xejn. l-kesħa u x-xemx ħabitu xxoqqlu għadmu ddoqq tassew għalxejn. Jaffronta l-mewt. Jabrċ Għalih n-nar għalih. jishar lejl għal DiI-ħlejqa għax ħjiel femminili s-aħ daqsha ħad Reġina ta'vers. tat u ma għożu fl-univers. bajda din ... Re jixirqilha u mhux poeta jedha fl-istħaj. Xi ħad li jaf xi jrid. Xi ħad u mhux miġnu setgħani li joħlm ħolm qalil. Hemm mod kif hi tixtieq u lill-poeta. Hemm mod kif hu jaraha qed toqrob lejh, bħal li xegħl donnha l-ewwel saba'ta'xemx fietla wiċ il-ħoqen u s-bieħ Ilsienha ma jħalihx Ġwenħajh Ħuġbejha ġo 14 Leħn il-Malti jiksħlha dirgħajh fl-ilma. iżomuh bojod silġ. Munqarha f'ħalqu għajneh. sħun. jgħarex Rixha mil-sbaħ. donnu spjun. Bħal skjav ta' mħab Jimtedd biex tisreħ Ixxejjer għonqha jmil, ibus fejn tgħadi fuqu fi xħin trid. twil u tross ma' qaddu biex aktar jitlef għaqlu Xintilli fih ... w xewqtu jżid. il-ħars jaqbad bejniethom. din tagħhom mingħajr kejl. Fejn tolqot il-qawsalla tal-passjoni ma jiksaħ b'ebda sirda ta' bi IIej I. Kompliċta Iż-mien jgħadih jistenna n-aħ sakemm tkun lesta tabbanduna l-ġnie li taf biex tasal ħdejh. Josservaha ħiemd, kif jaf poeta biss, ank'ekk għajien! Għadir kiesħa u ċinja l-vaska mingħajr bla poeta ma tkantax. l-oħra ċinja, Poeta ma jiktibx 'k ma jkollux ċinja. Magħluq daċ-irku ferm u ma jvarjax. Jekk ma tasalx jaħfrilh Armajn dar-ġel Telf'oħra xorta drah waħd. l-għenb li qras. tkun li tkisser lill-poeta fil-vojt ma tagħix u n-nies tidħak kas. Bil-pass ta' nkiss inkiss iwarrab sieket biex ma tarah qatt aktar fuq wiċ l-art. Fil-folla jerġa' jsir raġel anon'mu. Bews aktar ma jtihiex u lanqas ward. Jinstemgħu jibqgħu l-għajt maħnuq u l-bikja kollha li reġa'ħb u mħabtu għeja biss fil-ġne tal-ħrf tat-taj ra solitarja ta'poeta nħarqet għad fl-arja. 32 LXXXII 15 Il-Ħea tal-Ħin Sara Vella Kienu l-ħdax ta'filgħxj. Konna t-tnejn bilqegħda fl-istess karozza bi spazju ta' persuna bejnietna -vojt, imtaqqal bil-ħsjet psikolġċ anlitċ li hi miżgħuda bihom iż-għoja. Ftit minuti qabel ma nxtegħl konna qed nitħadu il-magna qadima tal-karozza ta' missieri, fuq affarijiet sempliċ, persuna, li bdiet tfakkarna ħelu sabiex insikktu l-frugħa, ħelu f'widnejna fuq l-iskumdita tas-sitwazzjoni. Hekk kif bdiet miexja l-karozza b'dak iI-ħos tagħh jċaq, fl-eqqel tas-sajf, u minkejja li x-xemx kienet ħakmet il-jum, filgħaxj bħal qamet buffura riħ qisu riedet tagħin Il-kliem fieragħ nqatgħu it-tieqa. Kien kull rokna mdella matul tefgħali xagħri mil-ħeda naħsbu tal-lejl u deċijna fuq li kien ġar ftit sigħat li ilu filwaqt li l-istilel eternijippruvaw idawlu l-kurituri mudlama ta'moħn L-hena li kienet qed tgħamrf'jneh issa għebt mħalt Dejjem ippruvajt nara u ngħarbel dak li nammira, iżda Leħn baħ. bla nifs biex nesprimi ruħi Spazju, Daqq il- ntilef f'dinja għalih. fonda f'għajne lejja nnifsi u nipprova norganizza fija, lesti sabiex mal-inqas ċans il-Malti u ħaliet il-moviment u l-ħars dejjem ninsa nħares l-emozzjonijiet li jħuf u qalbna. ma' biża'tnċerz. mobile. Mill-ewwel irrispondieh, u hekk kif qata' reġa' ma' sidri. Iħaluni lura, iktar spazju biex naħseb. fejn beda jimtela mimli tama ġdia 16 f taħ u dlonk, b'mod ġentil, ta'bejnietna malajr inħatf l-kumplament tal-vjġ nħalu f'forma ta' u bla enrġija jibdew isabbtu u jagħfsu biex naħseb. Din id- darba, pero, kont naf x'kien qed jiġr l-istess ġuvni għat-ien tilef għaqlu quddiemi. Kont naf li rġajt wara tfajla, minkejja l-aħbr Għajneh qabeż għal-inoċez L-imħab ħra tiegħu tiġr ġimgħa tat-tfulija. mal-vini ta' ġismho. Għax f'demmhom hemm Maqfula f'qalbhom hemm ħuġiea li mal-inqas tqanqila taqbad u tiferoċja, lesta li tibla't-tiben tal-ħsieb F'dan il-waqt wisq probabbli hu kien qed jaħseb jistenna li tbiddel fehmitha. Il-ħsieb matur. fiha, fuq kemm biħseu beda jiġr bija u kien qed iħaln warajh bla nifs, nipprova nwaqqfu qabel majwassalni sal-bħ għalhek inħob inqis lil ta' quddiemi milli nħares Sakemm dan kollu kien qed jiġr nofs. Sellimtlu, filwaqt li rajtu nieżl waħd. Għalqt Ilebbet indifferenti. Forsi fil-mera li tirrifletti 'I qalbi. f'moħi Iħaqn wasalna. Kienu l-ħdax mill-karozza qisu wieħd Hekk kifbqajna mexjin bil-karozza r-iħ f'għoqda ilu. nbidlet, mil-frugħa mhijiex xjentifika - skont iż-għa. taħrq, wara darba, hu kien friska ta' rifjut li kien irċeva bdew jiddu meta ftit ilu raha u d-aħk taż-għoij tlift għaqli darba, u kont naf ukoll li - għat-ien mitruħ u u għajien. qisu tbiddel u mill-ewwel ħabil xagħri it-tieqa. * * * Dak il-lejl qam riefnu qawwi li dam isabbat mat-tieqa ta' kamarti, bla ħniea, sa-igħt bikrin tal-għodw.kmr li bdew jiġru kienet iktar mudlama mis-soltu u l-ħsibjet fil-pasġ kamra. Il-ħemda i ta' moħi smajthom jidwu mal-erb'ħitn keffnitni fil-żar tipprovdi raqda ħiemda, tal-ħsieb fil-baħ, - waħdu li tista' tal-lejl. il-bniedem jibża' tinsab fil-mument meta dak li jkun isib ruħ fejn lanqas id-dawl tal-qamar ma jkun jista' jlumu. Il-bniedem - u ħsibjetu. Xena li minkejja li titlob profondita ta'ħsieb, wkoll it-tarftal-kobba, is-erħan wieħd ħoliem jkexkixni. Ma nafx għalfejn daqshekk mid-dlam. Forsi t-weġiba waħdu, minn kull serħan mitlufa fl-għamieq Id-dlam li waqa' fuqi ħasejtu solitarji tal- u begħditn proprju jibża'ogħds tal-moħ, tista'toffri is-soluzzjoni tal-problema. Allura jekk fih innifsu, ma jistax jiskopri l-umanita tiegħu, u allura ma jkunxjista'jiskopri t-tarftal-kobba. B'hekk il-bniedem donnu jidra jgħix fl-għarien tal-Uma nafx'; jew aħjr, fl-injoranza tal-Uma rridx inkun naf': Minkejja li barra t-tieqa l-bard bedajitqabad mas-ħn tielgħa għal wiĊċ. Il-lewn ħamrni li kelli, ġie Qomt mill-friex. Qbadt iI-mobile biex niċekja Ħarist tal-jum, ħasejtfwr maħku mis-swidija tal-kamra. l-ħin - is-agħtejn ta'filgħodu. barra t-tieqa. Bdiet traxxax ix-xita. L-istilel - slaten tas-smewwiet - ma għad 32 LXXXII 17 setgħux ilumuni llum. Għax tagħhom. Ħasejt iżda is-ħab griżmeja tal-maltemp għat, nexfin qoxqox. Inżilt hekkkifxofftejja meswħalq issa bdew jidgħafu Ħarist lejn l-aroġ għal ħasejt il-bard il-mewġa tan-għs "Għand 18 bżon Leħn tgħaej. miftuħ Ħarist nitkellmu:' u sitt minuti ta'filgħodu. il-Malti in beraħ. Is-sisien taħkimn. u ħams. baqgħu bdiet tilħaqn Kienu s-agħtejn għajien, apatetiku nifidli ħsieb. darb'oħ.ls-gtejn iżda id-dija tazza ilma, tal-roġ u l-anestesija tal-lejl ħalejth ppruvajt nitboq għajne, Erġajt isfel sabiex nieħu it-tazza mar l-apti.ħos itektek, baqa'jidwi mal-irkejjen tad-dar, iI-ħos ta' moħi b'mod feroċi, Tlajt fuq f'kamarti u Ħasejt barra t-tieqa. Għalqt - daqq il-mobile. Qalbi għamlet għajne. is-ħan - inkxift. Hekk kif tikk. Ftaħu: Fjura Stefano Farrugia L-ulied għexu iżda lkoll bi kwiethom daqu l-agħr sentenzi, l-omm imbikkma li rabbiethom terda' l-pirmli bla indulġez, rawha tegħrq fit-tbatija u telquha mal-ogħdij. Il-missier saq f triq l-inkwina għax fil-ħbe rebħu ħad hu sab l-għedwa, l-qabar bi-eroina, ma fehem x'kien ix-ogħ'l ħal għal ma ra xejn ħlief Għad ż-mien iħos sewwa, fastidju, suwiċdj. u fuq Hrħam l-omm ħaliet bukkett tal-fjuri, fAlla dejjem tagħh t-tama kif tarrfulha l-ġenitur. Żamet ħali fjura hi ma' qalbha fih tiftakar ftalbha. għad 32 LXXXII 19 'ma ħajith u bħal dlonk iddallmet żewġha rat il-qabar, f'dan il-waqt fis ruħha straħe u hekk sabet biss is-sabar. Kulħad qabel ħad issa ftakar fiha, ma mar jhenniha. Dawk uliedha għal-Awstrj, sabu xogħ'li kien għal qalbhom, daqshekk tqabdu fil-battalja, il-Mulej kien sema'talbhom u kif f'darhom reġgħu lura sabu 'I ommhom f'dik il-fjura! 20 Leħn il-Malti Il-Qaħb tar-Rħl Joseph A. Cachia Ħad ma kien jafha bħal Katarin imma bħal l-qaħb tar-ħl. Ngħiduha kif qatt ma kien raha ma'xi raġel f'xi rokna mdallma nkella sejra f'xi għalq taħ xi ħajt tas-ejiħ li bihom kien imdawwar ir-aħl.m xorta waħd kienu ttimbrawha mara tat-triq, mara li x'aktarx bosta rġiel kienu daqu l-benna ta' inhi, ħad xofftejha u li n-nisa kienu jistmelluha għax kienet tiġbed lejha li-rġe Issa din Katarin ma kinitx xi waħd minn dawk in-nisa li jekk tħares tagħhom. lejha tibqa' ċast miġbud lejn wiċha għax kellha xi ħaġ li tiġbdekar minn nisa oħrajn. Anzi xejn minn dan. Katarin kellha mat-tletin sena b'ġisem li x'aktarx kien jitqawwa mat-tgerbib tas-snin imma li s'issa kien ipaxxi l-għajn ta' dawk l-irġe jħobu nisa mibrumin, imma mhux mibrumin iżejd. Min minnhom kien jinġbed lejn nisa rqaq żgur li Katarin ma kinitx tgħod għalih. Meta Karmena l-ġar tagħh kienet tinzertaha ħierġa mill-isqaq fejn kienet toqgħd ma kinitx l-ewwel darba li ħatfih. "Ħierġa hi;' kienet tizzikaha. "Naħseb li sejra l-knisja, hux sew qed ngħid?" Katarin wiċha kien jisbel u ma kinitx tkompli fi triqtha jekk ma tirrispondihiex. "Mhux affarik fejn sejra;' kienet tgħidlha. "Għaliex ma tarax x'inhuma jagħmlu wliedek meta ma jkunux taħ għajnek? Min ma jkellmekx, tkellmux!" Kienet tibqa' miexja, dejjem tistenna t-għajir li issa kienet drat sew tisma'. "U mur '1 hemm, ja qaħb!" għad 32 LXXXII 21 Imma mhux hekk meta Katarin kienet taqa' taħ għajne xi rġiel li ma jkollhomx x'jagħmlu ħlief jilagħqu x-xemx u jiwintaw l-istejjer ta' x'għamlu u x'mgħalu. Toni, wieħd minnhom, kien tefa' għajneh fuqha u dejjem xtaq ha. "Fiha daqqa, Gann;' kien spiss jgħid lil sieħbu. "Kieku ttini l-wiċ ..." Ganni kien jaqtgħlu li kellu maħżun kliemu qabel sieħbu joħrġ għal Katarin. "Biżejd, biżejd;' kien jgħidlu, waqt li ma jkun sema' biex kien ħierġ Toni. "Ħa ġib mill-istonku tiegħu jħares dakkollu madwaru biex jara li ħad fuqek bi dnubietek. Iskot!" is-aħt Imma anki jekk kien jiskot, Toni kien jibqa'jxettel ix-xewqat tiegħu għal Katarin għax kien żgur li dik kienet mara tad-dnub. U mara tad-dnub taf tagħi pjaċir. Mhux bħal martu Gerit li fis-sodda miegħu kienet titlob lill-Madonna taħfrilh għal dak li bilfors kienet tkun qed tagħmel ma'żewġh. It-tfal, ta'tfalli huma li aktar moħh ta'ħsibjehom fejn kulħad kienu fil-ogħb milli f'xi ħaġ'or u li s-safa ma kienx iddardar minn veritajiet, jew qlajjiet tal-ħj fir-aħl ikun moħu fl-ieħor, meta kienet tgħadi miexja minn ħdejhom jilagħbu bil-oċ jew biż-eġ jew bil-pupi. Katarin ma kienet jibqgħu tfisser xejn għalihom għad li xi wħud mit-tfal kienu semgħu 'I missierhom u 'I ommhom jiġeldu bejniethom fid-dawl ta'xi lampa tal-pitrolju jżefnuha finnofs. Imma qatt ma setgħu jifhmu dwar xiex. Katarin kienet tgħix ma'ħuh iżgħar minnha f'dar fqira li xi żmien qabel kienu jitrabbew fiha l-mogħż u n-agħġ. Ħuha Ganni, ftit iżgħar minnha fl-eta, kien toqol fuqha għax ma kien tajjeb għal xejn. Ganni kellu moħu ħafi u ma kienx jiraġun.lI-gost tiegħu kien meta jintefagħlk wiċu 'I isfel fil-btħa tad-dar u jara n-nemel iġoru l-frak tat-tiben jew il-frak tal-ħxi lejn il-bejtiet tagħhom, iserrpu bejn il-fili tal-ġeb. iggranfati jiġeldu Xi drabi kien jaqbad xi nemla ujitfagħh ma' xulxin. "Ejja ara, oħt;' kien isejaħ ma' xulxin. "Ejja, ejja ara ..." fuq oħra biexjarahom lil Katarin meta gozz nemel kienu jkunu ggranfati Kien jagħmel is-għat mitluf hekk f'dinja għalih u la kien jiekol u lanqas jixrob. Meta Katarin kien ikollha bżon toħrġ mid-dar qatt ma setgħ tgħid li ħierġa b'rasha mistreħa għax ma kinitx tkun taf kif se ssibu meta tifaħ ilbieb ta' barra. Katarin ma tantx kienettkun barra ħliefbx biex issefter lil xi 22 Leħn raħl il-Malti oħra li kien ikollhom tmurtixtri,jew għal-qudies bżonha għal jew xi ħaġ jew oħra, bħal biex taħleb xi erba'mogħżit. xemx. Għalhek Rari konttaraha miexja fit-triq wara l-inżu aktar ma kienx hemm raġuni tad-dnub meta, għandu għax tifhem għaliex kemm setgħ saċerdoti l-mara l-ħażin tar-ħl. u lanqas min kien li beda x-niegħa għextajb fuq tiegħu, u kull meta kientmurqgħad dejjem kienet tgħidlu fuq subgħajh Dun Alwiġ, l-istess affarijiet. Il-qassis kien draha in-nuqqasijiet tagħh. dejjem tgħidhom fl-istess ordni, wieħd magħh imkaħl minn ħin minn taħ Dejjem erbgħa, u kienu jistennew lil Dun Alwiġ għal-ieor minħab l-ħażen jibda li kientgħdluf'wjh kif kienet tkun mat-tieqa tal-konfessinarju. Dan ma ġar jistagħġbu l-ilsien kien l-istess erbgħa, wara l-ieħor. In-nisa li jinzertaw warajha għal-qr jgħat Qatt ma dwarha. Hi dejjem wkoll u meta kienet tkun tistqarrlu n-nuqqasijiet tagħh jgħod l-mara dejjem malli fil-għajn. Katarin kienet taf li kienu jsibuha bħal setgħ kienu jsibuha bħal jkun kif suppost, in-nisa tad-dnub joħrġu jaqa' d-dlam biex ma jkunux jagħtu tax- qatt u kienu għaliex. Darba minnhom, Filomena tal-forn, ma felħitx inzertat ħdejha ma titkellimx ma' Wenza li biex tqerr hi wkoll. "Wenz;' sefsfitilha minn taħ l-ilsien. "Rajtha?" Wenza tat daqqa b'rasha 'I isfel biex turiha li rat lil Katarin tqerr għand Alwiġ. Dun Raddet is-salb malajr u bilkemm tinsema'wġbh: "Imma kif qatt ma jgħat magħh? 'Jien ma nafx;' weġbitha ħadieor? Min jafx'tgħidlu dik:' Filomena. "Imma ngħid jien, dak mhux raġel bħal Forsi min jaf ..." "X'int tgħid?" ħatfih Wenza. "Dak ministru t'Alla! Trid tmur tqerr dak li għidt." Filomena gidmet ilsienha għax se tgħidlu issa kellha dnub ieħor lid-Dun li kienet ħasbet f'qalbha seħt ħażin xi tqerr.lmma kif kienet fih? Telgħtiha fawra għal wiċha u lil Katarin. "Kollu tort ta' dik il-qaħb!"set. Imbagħd kienu jerġgħu jaħsbu ħażin il-penitenza li jkun taha Dun Alwiġ. tredden xi talba għarkuptejh "Araha;'kienet terġa'għid f'Katarin meta jarawha tagħmel Ma kinitx iddum aktar minn żewġ qabel tqum u toħrġ minn taħ minuti 'iI barra mill-knisja. l-ilsien lil Wenza. "Hemm hi, sejra! Taparsi taha penitenza. Ma nafx jien. Ma nafx!" għad 32 LXXXII 23 Wenza kienet taqbel ma' dak li kienet tgħidlha l-oħra. ilsien ha għax il-ħseb ħażin hu dnub, avolja mhux xi wieħd Għal Imma kienet kbir. trażn min kellu memorja twila fir-aħl x'aktarx li kien jiftakar meta Katarin l-laqam ta'mara tat-triq. Min jaf, forsi xi erbatax, ħmistax-l sena qabel? hekk kien. ingħatlh Xi ħaġ Kollox beda meta jum minnhom wieħd raġel li kellu bżon jitla'I-Belt u jmur kien akużt li seraq il-flus minn quddiem l-istatwatad-Duluri fil-knisja il-qorti għax tar-ħl xorob tazza żejda nbid u telaq ilsienu. Dan ir-aġel kien fil-ħanut tax-xorb ta' Leli. Kienu huma biss. "Lel;' qallu. "Imħatr ma tafx dwar Katarin:' Leli ħares lejh fiss. Kien kurżitaj mill-kbar u l-gost tiegħu kollu li jkun għadej fir-aħl. "Mhux dik li toqgħd f'dak l-isqaq f'tarf ir-aħl?"weġbu. "Iva, dik;' kompla l-ieħor. "Taf fejn rajtha? Taf?" "Fejn?" kien li jkun jaf dak "Il-Belt. Il-Belt kienet, fitriq dejqa,iklfhħntrġ.F "Le!" ikun hemm il-baħrn:' "Iwa, iwa mhux le! Rajtha jien, b'dawn għajneh l-għajne;' qallu l-ieħor waqt li wera imberrqin. "Isma'x'kull waħd!" "Ħeq, int x'taħseb, "Naħseb dak li qed taħseb bla ma talbu. Aktar żejt għal Lel?" int;'weġbu Leli waqt li feragħlu tazza nbid oħra ilsien il-lablabi. "Hekk sewwa, Le!! Int bilwieqfa biex taqla' lira u hi fuq daharha biex taqla' lira oħra:' L-irġel daħku flimkien u għad li d-diskors bejniethom waqafhemm, id-diskors kompla minn Leli fil-ħanut aktar tard matul il-jum u fil-ġmgħat ta' wara biex b'hekk Katarin spiċat qaħb. Xi rġiel bdew iħarsu lejn Katarin bħal dik il-mara li xtaqu li jkunu magħh billejl imma mhux binhar. Kieku staqsew lil Katrinx'kegħml dwarha. Inzertat li dakinhar kienet il-Belt qrib Strada Stretta kien hemm xi mediċna ħuha. Mhux li tfejqu, imma li għal-inqs li jħalih għaxi fl-art. 24 Leħn il-Malti għax il-Belt malajr kienu jbidluħsehom Dun Alwiġ li biha setgħ ma jbatix ħafn kien qalilha li fi spiżerja iġb 'il quddiem lil meta jagħtih xi attakk "Imma jien qatt ma mort il-Belt;' qaltlu Katarin. "Lanqas naf minn fejn nibda u ara biex insib l-ispżerja:' "Taqtax qalbek, Katarin:' saħh bi kliemu l-qassis. "Meta tmur il-Belt żgur se ssib lil xi ħad li jurik fejn. Mur, Katarin. Ftakar f'ħuk: Il-mara damet taħsibh biex daħlith f'rasha li tmur il-Belt. Imma jum tah attakk ikrah u beda jitmegħk fl-art, rat li jkun jaqbel minnhom, meta ħuha li tmur. Għalhek tefgħ fil-but tal-fardal il-flus kollha li kellha mġegħin biex ikollha biex tħals il-medċna u telqitilha lejn il-Belt. Malli waslet hemm ħasith tistordi daqs dak ġir ta' nies li rat. Kienet kważi ħasbet biex tmur lura d-dar meta lemħt mara n-aħ l-oħra tat-triq. Katarin ġriet lejha u waqqfitha b'nifisha maqtugħ. "Sinjura:'tlbh.Għsk taffejnha Strada Stretta għax għandi bżon immur lil hemm:' aħseb Il-mara "Int x'taħseb nħasdet. li jien?" għajte f'wiċha ma rsaqt lil hemm! Ja mara ħażin:' Katarin inbelgħtfha nfisha.lkretgħx lill-mara fosthom qassis, li semgħu bdiet miexja lanqas taf fejn. Ma tagħh warajha. Inħasdet u ħarset laħqitx l-oħra. l-oħra tgħajrh "Ma nafx fejnha t-triq! Jien qatt kien hemm xi nies li inzertawfil-qrib, mara ħażin. Wiċha 'I isfel, imxiet ħafn lura. Imma ħadet meta ħaset ir-uħ lil xi ħad qrib meta rat li dak li kien warajha kien liebes is-suttana ta' qassis. Għalih l-qassisin kienu kollha nies tajbin. "Dun ... Dun ... :' qaltlu tlaqlaq."lnt smajt x'qaltli dik il-mara?" Il-qassis, raġel qsajjar b'wiċ ruxxan, b'buttuna miftuħa fuq quddiem tassuttana għax ma kinetx tinqafillu tajjeb, tbissmilha. "Tinkwieta xejn:'srħ ilha rash."Nfx'ġJien sejjerinqaddes qrib hemmhekk fejn semmejt int. Imma ma naħsibx li int trid tmur fi Strada Stretta għax-ol, mhux hekk? Ma tidhirx tal-qgħ:' U daħk sfurzat. "Għax qaluli li qrib hemmhekk hemm xi spiżerja u rrid nixtri xi duwa għal ħija:' Il-qassis reġa'tbism u għamlih sinjal biex timxi warajh. ħuha.Semg "Naf fejn trid tmur:' qalilha. "Imxi warajja ħa nurik fejn:' Katarin imxiet warajh u sakemm waslu fejn riedettmur qaltlu l-istorja kollha ta' bil-paċenzj kollha u qabel ma ħaliehfuq qalilha li hujqaddesfi knisja fil-qrib ujekk tkun tista; tagħmel għal-bżonijet l-għatb tal-ispżerj sew li tisma'quddiesa ta'ħuh. għad 32 LXXXII 25 wegħditu Katarin l-ispżerja. Xħin r-uħ għax żgur li hekk kienet se tagħmel u mgħaġl mgħaġl għajneh raw dawk il-fliexken kollha bil-medċn li minn daqstant pilloli kien hemm xi ħaġ daħlet ħasith li kienet tasal tieħu iġb 'iI quddiem lil ħuha Ġani. Il-pilloli mingħad dan l-ispżjar kienu jagħmlu tajjeb lil Ġani.S anki waslet biex Katarin xi drabi kienet tibqa'ħdem ġurnat sħia għand xi sinjura bla ma tersaq lejn id-dar. Imma biex setgħ tixtrilu l-pilloli kellha bżon taħdem għax dawn kienu jqumu ħafn flus. Imma għal ħuha kienet lesta tagħmel kollox anki li tbigħ ġismha għal-fus kieku kienet taf li setgħ tagħmel hekk. Kull l-ewwel Ġimgħa tax-xahar xi raħl, irġel u nisa, kienu jmorru l-knisja jqerru u jitqarbnu biex meta jmutu jmorru dritt iI-ġena skont kif imwegħda mill-Qalb ta'Ġesu. U kull l-ewwel Ġimgħa tax-xahar, huma u sejrin il-knisja, kienu jaraw lil Katarin itterraq 'il barra mir-aħl, bil-mixi. L-irġel kienu jħarsulh taħ, xi wħud minnhom jixtiquha minkejja li ftit minuti wara kellhom jirċevu Kristu fuq ilsienhom. In-nisa kienu jmaqdruha b'ħarsithom u wara jżebġu żwieġhom biex jaraw jekk kinux qed iħarsu lejn dik il-mara tad-dnub. "Sejra hi;' kienu jgħidu id-dnubiet. tagħmel m'aħniex t-twajba u l-qaddisin tar-ħl. "Sejra biex tiżn għal-fus biex tobdi lix-xitan! Bix-xorti li u aħn FI-isem tal-Missier u tal-Iben u tal-Ispirtu s-Santu:' U ħalihom iroddu salib wieħd wara l-ieħor biex ikeċu l-ħsibjet ħżiena li kienet tnissel fihom Katarin. Katarin kienet tibqa' miexja lejn il-Belt. Imma issa kienet drat tmur l-ispżerja u tgħalme ukoll toroq oħra biex tasal bla ma jkollha għalfejn tgħadi Xħin kienet tħals li-spżjar u tħos postijiet mimlija nisa tad-dnub u rġiel. kaxxa bil-pilloli f'idha, qalbha kienet tfur bil-ferħ għax kien ifisser li Ġani minn ilkellu in-nisa tar-ħl bħalh. Għamj minn lil lejn jkun tajjeb għal xahar ieħor. Dritt meta toħrġ mingħad l-ispżjar, Katarin kienet taqsam it-triq, tidħol filknisja qrib u tintefa' għarkuptejh quddiem Ġesu Sagramentat. In-nies li jkunu l-knisja kienu drawha li ta' kull l-ewwel Ġimgħa tax-xahar jarawha magħho, titqarben bħalhom. "Dik mara qaddisa;' kienu jgħidu. "Minn hawn dritt għal-ġen! Issa ilha x-xhur titqarben fl-ewwel Ġimgħa tax-xahar. Jekk ma tmurx il-ġena hi żġur li ma jmur ħad!" 26 Leħn il-Malti Id-Dagħw ta' Chambray Geoffrey George Attard Darba kont waħdek prinċe fuq il-għoja, tisseqqer kollok setgħa illum ħafnek f'sebħ bla qjies; f'idejh min siker fl-għan, min xejn ma jimpurtah li kont għasie. Nixtieq li kieku nista' mmur fl-imgħod biex nilmaħ ġmielk biex nimraħ safi mil-ndħ; ġo ħitanek kollhom qawwa, li xehdu min jaf kemm għal 'ma llum ilbitt u dħalt għax ġensk ġewa qoxortok, sabiex tgħani li għanejt qalb tant tiġrb. Kull darba li niġera nismagħh qalil. tak f'idejn ulied l-għarib; mank sura ma ħaliek il-għanj ġlied ħierġa fl-idwar tiegħk d-agħw; il-qalb tibbies - nixxennaq li xi darba nerġa' kif dari kont, sultan sabiħ nilmħek w għasie. għad 32 LXXXII 27 Perfetta l-Opra Mark Vella Le. M'iniex tielaq, maħrub minn għemil, fil-magna, biex ta'ħi qabel, ilma qiegħd niża' muġgħa, xogħl qabel ma ngħib. ma jkollux storbju fuq rasu, il-ħwejġ fil-banju mimli sigħat malli dħalt l-aħr ġo b'wiċu bi Isienna -annimal, waħdek d-dar? - inewaħ il-ġreħ bħal-hejm għalfejn ma rġajtx ġejt magħn f'dil-kirja l-Qawra. M'iniex nitlob maħfr, malli jseħ il-fatt. Ħtije naħsilhom minn fuqi, mgħarq dejjem, bħalm jitqalu wkoll ommi, jew forsi kull min jitkellem bħal-nim, waħdi ħalejthom mtextex li ddardaru ġief'tgħu fih. Le, hawn se nibqa; nilgħaq forsi b'tixbiha ma' li sejħitl Flok għandi biżejd, iI-ħtja hekk xi rimors ukoll, u kollha għad f'ilma li nittama jnaddafni waħd kont qed nipprova nagħmel irrid tajba għal ftit ilu nissara mal-jeans ċomb bil- banju jfur madwari. Eureka! Imma ma nafx xi skoprejt. Forsi ma tnaddaftx, imma kemm stejqirt, għasr ma nitħarkx, nireżst l-ġibda bilkemm ninduna li nkun qed negħrq jiġun noħrġ rasi, nilheġ għarqn, in-nifs il-ġd imma rebiħ seddaqt li għandi. waħd waħd ħelu wara ħolma perżmju, bilqegħda fuq siġu l-ħajt baħr li biegħl l-aġent 28 Leħn il-Malti meta tqum, xraba, jien u nerġa' ngħadihom mutrab tal-plastik, imgeżwr bħal ma kerha. Ma skoprejt xejn. Kemm dawk żgur, ratba li kienet serqitli mil-lukanda fejn taħdem, mkien f'dil-belt tal-iddisprati. U lanqas l-aptit u s-aħ jisplodili l-pulmun, bħal tal-ħj, Il-ħtije, li nintefa' rasi lura sabiex ħelu. u ngħaweġ l-veduta f'dil-gabuba rħisa fil-ġag għonqi mħaxkn biex nara xi Ma nafx għalfejn qed nikteb, fuq iI-folji tal-airmailli ħal l-inkwilin ta' qabli, bħal ommi tikkomponi l-ittra ta' kull xahar lill-qraba tal-Awstralja. Ma naqbiżx linji, ma nħażirx kitbiti, kull kelma maħsub sew qabel ma l-pinna tnigeż ilkarta u żiġ attenta, misjuqa minn idi tant soda li ġa bdiet tuġagħni. Lanqas naf hux qed nikteb lilek, ħa, issa semmejtek. Mela għalik ukoll din. lttra mhijiex. Qrara lanqas. Bilkemm naf x'se nagħmel biha la nkun lestejtha. U kważi ġa qed jidspaċn jkolli nqatgħh tant donnha ġeja tajba. Kburi b'li rnexxieli nagħmel. Perfetta l-opra. La nkun għadejti waħd waħd, kollha kemm huma, nilbes il-ħwejġ lesti maHspalliera u noħrġ niltaqa' ma' sħabi, sħabi l-ġoda, li ma jafu xejn dwar drawwieti, u jafu li se niddawwar illum irrid nara programm li jispċa tard, u forsi daqsxejn iktar mis-soltu għax neħodha bil-mod daqsxejn oħra, ħin ħin, xejn xejn nistreħ ftit qabel lejl se jtul sa-ebħ. Sħabi l-ġoda, li jafu biss dak li jaraw mill-kisra t'għajne, l-ovvju milljiċumbah kull min għandu għajneh f'wiĊċu. Nofs siegħa oħra ftit li semgħu, l-aktar, inkun sibthom, xagħri ppettnat u kollni fwieħa, tibdila ġdia fjamanta li xtrajtha dalgħou biex neħlisha mil-lista ta' li ppjanajt li nagħmel, u jgħidul Haw; domt mhux ħażin, kif kien il-programm? - u ngħidlhom li żamni, għax il-ġur għadu ma spiċax u baqa' aktar puntati, u għadhom ma jistgħu jsibu xejn konkret biex iwaħluhom. Il-programm kont rajtu qabel. Imma ħabtjegl dakli kelif'moħ llum. U hemm il-kopja tal-Gwida prova jekkjinqala'xi ħaġ. Li mhux se jinqala'. RaiTre, Un Giornoin Pretura, 23:45. Ikompli l-proċes lil Scattone u Ferraro, mixlijin bil-qtil tal-istudenta Marta Russo, balla li fejn ħabte fejn telqet. Xejn mhu se jinqala: Il-mutur fejn dejjem ikun, tajtu ħasl fid-dlam, u reġa' daħltu laqtet u ħad ma jista' jsib minn fil-garaxx ta' missieri, eżat pinna bħalm kien qabel. Ma stajtx nagħmilh hawn għax m'għandix fejn, u allura mort bil-karozza s'għand ix-juħ, il-mutur, u ħriġt u dħalt bil-kwiet. Bla ma induna ħad fejn kont sejjer. Bla ma lanqas ta kas ħad. Il-mutur jafuh, tal-fardal dejjem intektek fih, kelli nħalih id-dar għax il-Qawra m'għandix fejn inżomu. Aħmar. Ileqq. Għal meta mmur dawra waħdi, biex nedha, naħseb, naħrb, inserrep bejn il-karozzi nfittex ir-ħ ġbart isaffar ma' wiĊċ. Fejn ġie ġie, ħad mhu sidi, jew inkella l-imwarrab għal qalbi, gas down mat-elgħ tal-Madliena jew noqmos fuq iż-ra u l-ġeb sakemm nidħol id-Dwejra tal-mġr. Jew s'għandek, illejla, da l-post li rajtu darba biss fidiżda li għamilt żgur li nibqa' niftakru, bid-dettalji kollha. Qattus dlamijiet ċap, għad 32 LXXXII 29 ħażin, ħabietu jidjiequ, passejh rotob kisknijiet jikkurdaw mas-sensi mqajma, mustaċih ikejlu d-djuq u l-wisa~ X tant li kont għidtlna fl-inħaw niltaqgħu tiegħu, iħal Kollu ftakartu, dal-post imwarrab, fl-inħaw fil-pjazza tar-ħl, imma fl-inħaw tal-inħw, għax mhux talli qiegħd ma jsibu ħad, karkurtu, minkejja r-raded maħrut pulitgħaż-r. lanqas ix-xitan biex Rajtu darba u daqshekk, imma xorta sibtu mill-ewwel. U lanqas biss erġajt nistudjah binhar, nara minn fejn għandi ġejt forsi daqsxejn qabel, tgħid ngħadi sabiex nagħmel dak li deffistf'rasi.lmmemorizzajtu, bħalm bi-aħjr stampjf'oħi ha, u l-istonku kien ilu għoqda il-ġoda bħal-gdiem Hi toħrġ, tiegħ Alla m'għailh, bla ma ħad isaqsi fejn sejjer wieħd jew ngħadi niġx sena oħra, ninzertah b'ċika dieħla, malli nismagħh u fejn marret l-oħra. issa biżejd kważi li le, imma forsi bħat-ifkre il-gass malli xrift għal biss mid-dwal ta' festin f'każin magħluq, eżatfjn inkun insejt u nostalġiċ ġol-pjaz siekta, imdawla u r-roti żerqu konna ġejna bis-aħ l-aħr ta' qabel, darba. Niblanċj b'saqajja t-tnejn mal-art quddiem il-kappella l-antika, fejn kontgħidla imbagħd inkomplu s'għandek. jsibu ħad. tgħid Għidtlna għalxejn Dak kien postok, ir-fuġj preċiż. Ma ġejtx imma kont bgħat jixegħluh niltaqgħu tpinġla sigriet fejn taħrb int tiltaqa' magħn, għax sabiex mapep, hawn ma mil-ħab, niftakrek kellek tlesti l-ħobż lilu. Dakinhar, kieku stajt, kont inżom fuqu sakemm insammru mal-ħjt le, niftakar fik ukoll, x'aktarx mhux bir- lura jigdimni, anzi, żgur Ħalejt għax jibda jfakkarni. Jew inkella, għal triqti u għemil, tal-bluhat taż-għoij. li qatt ma kelli bżon u raddejtlu salib, sakemm ma kollox jerġa' nitraċ sakemm straħu bina nfusna. eżat b'kumbinazzjoni, perżmju u mbagħd apposta, nerġa' mid-drawwiet ma nafux x'se nagħmlu mill-pjazza ta' X, dar-ħl minnu, u għal xi għoxrin rimors li jerġa' waħd jien nilbes iż-arbun !!Iejla wkoll kelli ngħadi inżur tinten. Kont minn filgħodu, u tagħh mod dak il-lejl fejn kont stedintna hemmhekk- i r-razzett - u ma kelixaptgħmjh ili, ngħidu ta' biż-ejt, il-gass magħfus tal-kappella, surtu żlieġa għal mdawla mill-fanali hekk kif qrobna lejn il-pjazza, jistenniena jdejh fil-but u sigarrett imdendel minn xofftejh. Qisu Ibieraħ l-elmu biex inqabbad l-aħr lejn in-aħ tal-psiġer, u qisu seklu ilu, hekk ħsibt lejha, mingħajr l-istering marsus f'idejja, u hi tkellmu b'għajneh ma kkalkulani. Jien imħateb Leħn il-Malti fuq mix-xaqq tat-tieqa mniżla. "Kollox sew?" qalilha, "Imxi warajja" Lilha mhux lilna, u daħl 30 jien u neħi sigarrett qabel ma nibda. Kien mar mill-ewwel fil-karozza tiegħu u serripna warajh fil-mogħdjet, żbrix fetħa mixgħula bil-brights mid-djuq bejn iI-ħtan tas-ejiħ, għal-otb u għadejin sakemm fl-aħr qbadna n-iżla għal­ ta' quddiem ir-razzett, fejn ipparkjajt il-mutur dal-lejl. Mhux eżat fil-etħa, fejn dakinhar ġa f'dawk il-qabda siġar ftit 'il bogħd, u ma jitqanqallu l-ebda ħsieb. raħl, ħalejtu kien hemm xi karozzi ta'sħbek, biex jekaħsl jgħadi xi ħad, free u tfejtlu d-dwal, idejja sodi jimmanuvraw it-ħarb fir- tan-iżl. inqlajt minn fuq il-mutur, mexxejtu kemm jista' jkun qalb id-dlam, u seraħtu fuq ġenbu, jistennieni nlesti. nipparkja, li ma taritx għal li faqa' s-sema filgħodu ma waqfitx. Rajthom tiċar, id f'but u d-uħan l-ewwel darba li fetħ ħalqh dakinhar. Għax dħalt noħrġ sirtżbel u r-razzett, saqjċflu eżat li kellek f'għora il-għajn, sakemm qsamt il-ftit metri fil-ħam qisni l-iblah b'nofs il-qliezi għasr. tad-dulluvju ta'binhar, sakemm Qisek ma tajtx kas li ġa malli nirfislek l-għatb, imserħa xulxin. M'għokritex għal fuq u jkomplu minn taħ għajnek X'aktarx kont taf bl-għoqda fl-istonku, għajnek pulit, ħuġbejk U Iqajtni f'darek, tellajtni t-arġ niffieda jibbru u sett snien waħdi. imqarwż bħal preċiż, kważi dejjem, l-aħr aħjr id-dejjaq għal-kmjr Tliet uċħ kienet qaltli, sħabi baxxuti, iħarsu minn tan-nisa. minn taħ lejn xulxin, Dik l-ewwel darba meta kont mistieden għand mhux sħabek, moda, ta'fuq, u preżntaji, malli xrifna fl-indana. Jien biss ma kontx nafx. Jew mingħalk. li forsi bdejt nitebaħ, f'għajne ara, mela ġejt? minkejja d-dalma. Liebes għal-okżjni, barrani, daqslikieku ġejt sekonda minn l-ilsien u jħarsu li wasalt kwarta warajha, il-qalziet imsebbel, waħdi, u Iqajtni daqslikieku kont mistieden ieħor, maqtugħ kienet hemm mal-mejda tal-biċ minnhom. Bit-tazza f'idha, iħarsul minn isfel għal jgħamex tajba mill-karozza u bqajt hemm kwarta ssummat, idejja hi, warajk, nilmaħh kċina tant ġeja niktibhielek sew l-istorja, jew nerġa' inkullati mal-istering. U mbagħd bejn il-fetħa ħarstu int ma tafx proprja kollox. Ma kontx taf, meta Iqajtni fir-razzett, li ma kontx flaħt għadhom ġriż tiela' ma' rasu, u hi għadej din, li qed niddejjaq ningassa l-kliem ħali mill-bidu. Għax u sejra kull meta s-ħab kien jersaq tikka minn quddiemu. Mexjin ħfie, fissa 'I quddiem, l-istess poża, taħu il-bieba. 'Qas ċans fejnu mill-karozza għadh tul it-trejqa mdawla mid-dija tal-qamar ġeja l-ġoda, malli dħalt U ftit qabel il-fetħa, jgħibu xagħrek jara l-baħ Biex ma ninstemax, l-istess bħal Dakinhar, malli wasalna, kellha seba' mitt sena biex tifaħ taħ imma mal-bqija, dawn sħabi u madwar il-mejda, inpaċu għad 32 LXXXII wara 31 l-ikel, kont ftaħ flixkun Torres, taf liema, dak bil-barri iswed imdendel mas-sufra. Nidħaku nkompli magħko, f'dari, taħ is-saqaftiegħ, nipprova nindiehes biex ma nitħalex barra, u kont ili moħni fik tilgħab iddawru f'subgħajk, bla kliem tifli l-uċħ. tfajtu f'nofs il-mejda. Mossa delikata, b'dak il-barri, tgħolih u terġa'qbdu, Sakemm qbadtu, dal-barri ċkejn, u kollha tiegħk, bħal kif ferrajtli bħal-mosi l-inbid, tittratta lill-mistieden kif jixraq. Delikata, daqs plejer taċ-es, il-mossa aħrij qabel jagħlq il-ogħba. Minn qrunu, tgħolih kemm kemm biex jilħaq jarah kulħad u jifhem, u dritt f'nofs il-mejda, i1-pedina ppustjata għal-udjenz tistenna fuq ix-xwiek. U l-mejda kollha siktet, u baxxiet rasha bħal dawn it-tlieta fir-razzett, u kulħad hemm hu wkoll. U ħdejh ma seta' jżom, u kulħad żam daħk poġiet, li riedet tifqa' kulm'hemm. Hi. Hu. Għax kien f'darna, taħ is-aqftgħn. U mbagħd ħad infaqa; u nfqajt jien ukoll, i1-baħu ta' dejjem, li ma fehemx mill-ewwel, li tant dam biex jifhem, biex inkompli u ma nitħalex barra. Ftit wa ra fhi mt. Int don nok le. Jew ma ridtx tifhem, kif qa Itli ħa rstek kull meta Itqajna fil-postijiet fejn konna bdejna nitefgħu ma' sħabn l-ġoda. BI-istess wiċ eżat, qatt ma jinbidel, li bih ilqajtni fir-razzett, u mingħalj li din taf tkun tagħn, tiegħ wkoll, u miegħk tgħidx kemm ħadt grazzja, il-klikka l-ġdia kieku taf. Mea culpa, m'hemmx x'tagħmel.n, qabli indunajt.Tpespes f'widnejn tal-bar hekk kif nidħlu. nkompli mal-oħrjn. Is-igħat tpaċ Il-mutetti kollha magħh għadejin u jien minn imneħr taħ moħni fikom taparsi meta hi u hu, sieħbk tal-qalb, iktar bdew jintefgħu flimkien, sakemm kollox sar jiddi daqs id-dawl minn tbissimtek. Għax kos, kieku, kont tgħidl, allura miegħ qbadt? Mela mhux hu kollox? Jien x'naħti, nimaġk tgħidl, għal qed iddeffisni fi ħwejġk? Ifhem, hu hu, kien dak li kellu jkun. Tgħid, xi darba, ma tkellimitx magħh dwar dawn l-affarijiet, meta kont titfelles bejnietna, jien hu hi intom aħn huma, donnok int stess pedina mċaql minn kaxxa għal-or? Mhux bħal-ri, għax dakqegħtu fejn kellu joqgħd.lktar bħal farfett, itir jerda'minn fjur għal-ieor. M'iniex inewaħ imsejken, għax issa li sar sar, imma għidl, xi stajt soffejt mil-ħax ħażin jikber madwarna? Mix-xewk ta'dawk ix-xhur? L-imrar tal-ħrs misruq u l-kliem minn taħ.Tl-kiemjnfh, majinftihemx.Tal-botti. Tas-sentenzi maqtugħ, imħolja mdendla A-ajru, tal-kliem mhux imlissen itqal mil-agħr dagħw. kellekx għal tidħol, bil-kwiet, bil-barka tiegħ, 32 Leħn Mela, forsi għalhek, għax dil-bċa li ma kinitx tiegħk. u tiegħ biss, u mingħajr il-Malti qisu sqiek dan kollu, dan fejn ma U allura hu issa jista'jgawdiha ħad ma jiddeffes. Issa qisni bdejt nitlifha. Arah, perżmju, li qatt ma fissirtlek? Xi ħaġ Għax dan rimors isejaħlu? kienet waqqfitni u malajr bdejt naqtgħlek kont taf tisma'int, kieku, titfa' dak iI-wċ jrażn mingħalk kont nagħrfu fija, iqatgħun biċet Imma ħaristġofkjen daqs ukoll, minkejja Kont naf dak li ma tafx, u dak li forsi ma ridtx taf. Dak li kont irnexxielek iżomu tifaħ jgħarxu l-istonku f'dawk iż-mnjet. kemm kont baħu. fil-qasir. serju li xorta waħd tbissima taf kollox, dawk l-għajne kemm tqagħli Rabja, dik bejn il-ftit. Dwarek, dak li kont tgħidlha qalbek magħh. Għax qabel torqod, rasek mal-iħd, kelma. Dwarkom. Mhux dwarna t-tnejn, imma dwar sħabh dwarek. Minn xiex għadejt. Minn x'kien għad meta tgħidha xorta l-ġoda, kellek idur ġo u l-aktar moħk u x'aktarx qatt ma kien se jitilqek. Sewwa? Dwaru ma tantx kienet titkellem, ovvja, imma, ara, kont tafha din, li jien kont naf x'inhu għadej, Forsi għarftu fl-aħr Kollox. daqsxejn aktar tard minnek, imma kollox, u l-barka tiegħ tajtha ħafn kont qabel. Forsi ma kienx qalulek hu dan? Jew qallek, u kellek raġun dix-xbieha li setibqa'durġo tqiegħdu l-barri ċkejn moħi, bħax-iht quddiem i fuq il-mejda, l-oħra li kellekintu li mingħalk ma nafxejn dwarhom.lnt utoffrili l-karawett u l-ħobż nifhem għal tiġ daqqa ġib jwerżqu mil-aħr? xi nittiena. Imma l-aktar waħdek, ġo biż-ejtfraz, nipprova hawn, l-aktar is-Sibtijiet billejl, toqtol u tidfen. Daqqa tistieden, moħk. X'miżerja f'das-skiet li jsemagħlk l-iħna ta' party kien dak il-lejl. Dawk it-tnejn hemm isfel ipespsu f'widnejn xulxin, jien infettet il-galletti fid-dipp, kulħad tantx kellu pjaċir jiġ, u mbagħd qisu ma nippruvaw naqbdu diskursata li tnin wara ftit. Int kieku pprovajt tqajmu ftit, imma qisu mhux li kien jimpurtak wisq. Titnejjek daqsxejn b'sieħk taparsi niżel l-ieħor li wasal warajja, iżebġ għajnek li-oħrajn it-tojlit biex nara dawk it-tnejn x'qed jagħmlu, meta tbiddel ix-emgħat f'dar-razzett bla elettriku, il-monotonija tad-dellijiet wara l-fjammi jteptpu ssib lil seħbitha fid-diq sfurzat ta'festin li qatt ma kellu jkun. Affari tiegħk. Ir-razzett xi ħaġ speċjali,ġmgħ nisma'bih tiela'u nieżl sarettafbl-istedina. Bħalm kienet affari tiegħ, sentejn wara li żewiġna. Forsi ma tafx, imma lanqas dak iż-men kont, u wara li mbagħd u tisenbaħ l-affarijiet jiġu nagħtu nitolbok. Mela. Hekk konna ngħaduh. u f'daqqa waħd kas, li kienetsakkret kollox jiċapsu nbidel kollox. U, biex ngħidlek ma indunajt ma' wiċek, mir-raqda, kont bdejt ngħidlha, malli jaħsr, inemmsulek int tħalinx U mbagħd immur il-Gżra, ġejtu tal-ħr, intom, u ġie għad għax din żġur 32 LXXXII hu, Alla 33 ma kontx taf biha, anki jien kelli xi ħaġ mort, u l-affarijiet imbagħd ħierġ għal taf kif jiġru. malli tidħol li jinqala'. Il-Gżira spiċajt qatt ma Meta d-dar kien ikollna l-mutetta bija hi, jekk mhux dawra bil-mutur, kont bdejt ngħadi ma' din. Il-bdil tal-gwardja: tiskanta kifjġru, nitlaq, nara ġeja darba lestejna u jien u nistartja biex l-karozza ta' sieħbk. Second division, le le, għax niltaqa' L-istess bħad-r. Nitlaq jien, u tibda hi. iddubbajt b'li kelli, nissaraw fis-sit ta'wara tal-karozza u nipprovaw niżolqu fin-niexef, inpattu għad-wejq tagħn b'iktar dwejjaq, insomma. Imma biex tkun taf. Kont moqdi wkoll. Forsi kieku għedtlk żmien, dak iż­ kont tarani mod ieħor. Imma. Biex niġ għal-jr biċa. dal-ej.Jfużb Ħad mhu sejkunjafli għadejt s'għandek Qlajt il-basket li kelli mdendel ma'dahri u ħriġt li kontħejgal dakinhar. Għax ħdeja kienet għadh 'I bogħd l-affarijiettiskanta kifjiġu qed tinbena meta dħalt u kont miexi sad-dar, nilmaħ Minn kull xorta:xkejjer bħal u fil-fatt mhux li għamilt gozz xkejjer fost it-trabijiet u l-knatan. f'moħk. Issa jien ma nafx inħt nilgħab ġietn rajt xi ħaġ kont tagħmel kieku kont għadek hekk, tgħidx u niċaql tajjeb, imma biżejd komdu fiha. Tagħmilek nagħsrh tidħak, ġie, sħan għax imbewwel b'rasi taħ biex nilbisha, tgħail ġism li minn ġewa ilkollu, tremenda, u dal-lejl sirt żibel, kieku ridt, u l-iktar minħab ta' inforra kif ġie jew titwerwer, imqajjem u rajtni. Kieku ta'tifel kemm-il lejl kont nagħmel friex. Ma kinitx xogħl speċi libsa minnhom. Ħajt l-idea nistejpilja l-bqija, u bil-mod bil-libsa ta' dal-lejl. Ma tridx tarani biha, għax żgur tiġ u int x'aktarx ir-razzett, kont ma' dawn l-ixkejjer biex forsi noħrġ 'I hemm, spaga 'I hawn, u mbagħd bħalm u nżeg, u kull meta kien ikolli daqsxejn l-aktar billejl, is-Sibt, Un Giorno in Pre tu ra jagħti il-mod ħriġt Munzell. xi kapolavur. Imma rnexxieli ninqeda. L-ixkejjer kont nobromhom ftit ftit hekk kif jitilqu l-ħadiem, noqgħd xi kultant. Il-blokka ta' u darba, wara li pparkjajt kantuniera tal-patata, bojod tas-siment,suwed taż-ibel. U bla ma taf kif, tfaqqaslek xi ħaġ ċans, it-tieni tibdila stajt rnexxieli nagħmlih kieku Ibistha xkora biss, tgħidx kemm kienet tobrox u xxewwek. Mgħoti minn rasi sa saqajja, ħaġ saqajn, għajne is-ġar, u ħalqi u bil-kwiet għax imxejt għal-fet bl-adoċ vera ma jkunx hemm ruħ b'par idejn u ħriġt minn qalb hemmhekk tant ma jafuhx, u bdejt triqti lejn ir-razzett. Stajt ma kontx hemm, imma rajtlek qisu dawl inemnem, x'aktarx ta'wieħd 34 magħul biss mikxufa mit-toqob li kont ċart, Leħn il-Malti minn dawk il-fanali li dakinhar kienu xegħluna wċuħna u mbagħd qisna iħrsa. wieħd Stajt sibtek imqajjem, bħalm' kien jara x'għandu jagħmel. jirnexxi. Ma nafx, imma qisek ma tantx trid għerf imgħarq, bħal tad-darba l-oħra, minn fuq iż-ra bħal tal-feħ ngħidlek. L-ixkora ġa ħafn ħjut. żgur Tgħid inkun ħsibt soluzzjoni, għaxjistu jdumu jfittxu DNA, kulma se jsibu kemm biex illissen kelmtejn b'dik it-tieqa hemmhekk, bla ħġie b'dik it-tbissima li kważi u ma tersaqx ruħ. dwar l-istorja tiegħ. iġb minnha f'xulxin, għedtli flixkun ieħor hawn ma kulma kont tagħmel. U x'aktarx, forsi taġorn ruħek Tiegħ. mhux ħażin biex nasal sa taħ kollox sakemm ma nħalix tagħmel,jrġ'si seħ f'ħak it-tieqa. Tkaxkart għal passi jew marki ċari. u dak li ħal ġism t'għajn.lrkib tuli, irrumblajt U jekk dal-lejl terġa' jkun sparixxa f'ħalb.mgd ħoġr li it-tieqa, u fuq ponot subgħajh, il-mostru tal-ixkora tela'nkiss inkiss it-arġ. Daqqa t'għajn ħafi niftakar, u tlajt sa fejn konna Itqajna dakinhar, fejn għedtilna li-kċna, il-friex u l-oħra mdendla kważi kemm li mbagħd tintefa' fuq is-sufan sodda tawwali biex torqod. U hekk sibtek, imħaxken taħ jew ridt indawwar ħarsti jitkgħawġu Kunfidenza assoluta, bħal tlaqt 'I isfel lejn il-kċna, kellu jseħ, jaqbduk f'kemm ili tkaxkart b'kull mod possibbli ma' dawk l-għoqied fuq ġenbi, intfajt kokka mal-art u ma tiċajx, hawn waħdek, purtelli? U int, għadek Ħadt quddiem il-mogħdja, it-tieqa. Niftakarni ngħidlek, tant kelli niġeld rġajt din. L-art tuli fit-tajn. Daż-mien f'kollox, flok imxejt s'għandek, ma tibżax jafu ħad opra bħal mhux se jinterrogaw l-ixkejjer kollha ta' Malta? Imma biex sakemm wasalt taħ għar-iq, għal li kollox l-istess xita tul il-jum,jekk mhux aktar. Qsamt u ġejt serp stirajt għal għedtlk, Imma kont fiduċjż mal-ħjt, id tmiss mal-art. U jien minn rasi sa qiegħ saqajja xkejjer imwebbsa mtaqqla bit-tajn, l-ilmajiskula tikka tikka mill-kostum imperfett tiegħ. Sħan fadalli nagħmel. Qbadt waħd kemm inżom bilwieqfa f'tarf saqajn is-sufan. BI-imħad kont naf x'kelli nagħmel, imaġn, int għadej kbira, ġism kollu għarq, mil-ħade imma għal ġ iet, għax m in n su bgħa bil-mija b'ħalqek jagħfsulek l-imħad ma' wiċek. biss kien f'idejja t-tnejn, miftuħ beraħ, u xkora umana tiperċ ma kontx ippjanajtha biżejd jja ta' saqajja se jċedu, li seta' qajmek, waħd mument waqaft. Int ma rajt xejn, imma fuqek lesta biex ittik is-salt. Dil-bċa tas-saqqu jżaq imma ħaġ li kellek fl-armarju mikxuf, u tlajt inħos j ippruvaw iżom u ġiet kif m u fuq l-i rtu bija irkopptejja jintlewew 'I isfel u jdejja Ma kellekx biżejd għad ħin biex tqum, jew 32 LXXXII 35 forsi Iħaqt inħsadt, għax ġismek stira taħi Imma pront tellajt irkopptejja għal biha żamejtlk l-imħad is-aħ ma'wiċek. barranija li ħasejth ċangu u saqajk taw tnejn biex jinqalgħu. fuq sidrek, u għafst Tant li qisni smajt għadmek ttaqqalli 'I ġism fuq il-kaxxa ta' sidrek u għajnek bi Isienek mitluq maġenb inżltu madwari, u rġajt kieku jaqbżu taħ Ħal fl-art. Bħal qabel, tennejt il-mossi biex żgur is-ġar lid-dlam ma jsibu xejn. Maż-r tal-feħ, lejn il-mutur, ftaqt il-libsa u twejtha kif stajt, fil-basket. Li kont sar ilma, imma dawra bil-mutur malajr nixxfitni, u sakemm wasalt Far, devjazzjoni 'I bogħd kollox mgħatn, biżejd imma xejn speċjali f'munzell żibel minn X, kont qed ninten seba' pesti u li seta' ta fil-għajn. L-ixkejjer ħalejthom imwarrab fejn il-fabbriki, u rħejtilha Issa kulma jifdal huwa x'se nagħmel lejn id-dar. b'dan li għadni kemm ktibt. Kieku ommi bħalis l-karta titwiha pulita u ddeffisha f'envelop pariġ dawk bi-aħmr u l-blu, u tifagħh l-għad. Jien għadni u mbagħd ma deċijtx. Leħn il-Malti tal-airmail, fuq is-sottospekkjofis-salott biex tibgħah Se nħalih naraw. Un Giorno in Pretura spiċa, rajtu, imma naf x'ġar. 36 jsibuk vojta f'wiċek. issa kienettqalet u tilfet kull forma, biex nerġa'dfish liebes taħ iċaq, tnejn tnejn, tajt daqqa t'għajn trembilt fil-ħam li daqslikieku niżltek 'I barra, u għad ħofr xħetha mgħaġel qomt u mxejt għal għax dak il-ħn, xofftok, u żewġ Imma tlaqt bil-kwiet. L-imħad kollha. It-arġ bi-istess saħ hawn fuq il-mejda tal-plastik ħalejtu jagħti Issa rrid immur nilbes u niltaqa' ma' sħabi mingħajr l-ġoda. ma Rifuġj Antoine Cassar Jien ir-fuġj tiegħk. Ejja b'idejk vojta, mikxufa, bla biljett u bla kliem. Wara r-eżħa, wara l-karuże jiżerqu t'elf karozza u jigrżu fuq is-lġ, wara l-geġwija wġigħ ta' sptarijiet ileqqu, ejja. Biex tasal fejni, m'hemmx tarġ garigor, m'hemmx kurituri twal u dejqa, wisq anqas kodiċ sigriet biex tgħadi minn bieb wara bieb wara biebkemm iddawwar rasek, tħares tikka 'I fuq, issibni f'nofs il-ftuħ. għad 32 LXXXII 37 Idejk f'idejja, agħfs ġbinek fil-wied ta' sidri u seraħ kull ħsieb. Jekk trid, agħlq Kif tħarek għajnek. kemm kemm sebgħk, tixkattali kurrent ħafi Qed tismagħh tad-dawl ma' demmi ... qalbi tħab? Ripetittiva, naf, ma' kull tektika ttaqtaq u ttenni inħobk, inħobk, inħobk ... Meta nbuslek il-pala t'idek, inbus ħajtek kollha, kulma Iqajt u kulma għad tilqa: Fil-mappa tal-pala t'idek, hemm gżira. Fiha port kenni, fiha ramla tistenniek tisreħ minn tulek fuqha, fiha sufan tal-ġeb fit-tarf ta' rdum qadim li jilqa' kull mewġa, kull tvenvina żbuxlat tar-iħ, kull sfumatura dell u dija tax-xemx fi nżulha. Għal għonq it-toroq t'idek, meta tegħja jew tixba; fittex il-gżra, u ssibni hemm. Tikber, tweġa' u l-ħom u tigħalem, żejd jaf itaqqal kultant il-ġwnħaj. Jien ir-fuġj Toħlm tiegħk. jew toħlmx, seraħ rasek fil-wied ta' sidri u orqod fis-skiet. 38 Leħn il-Malti L-Iskola f'Villa Le Fevre Amanda Busuttil Niftakar li kien Jannar minn dak it-tip lijimliekbis-seqi. Kont noħrġ miksi b'saff wara ieħor ta' ħwejġ, qisni l-babaw. Bħas-oltu, dħalt nagħmel viżta qasira u ngħid Ave Maria quddiem il-Lunzjata. Barra fil-msraħ, iħuf solitarji b'rashom miksija skufji u sufijiet. Kienu s-ebgħa u kwart'filgħodu. ħaxi, Għamilt imreżaħ reverenza u ħriġt fil-bard waħdu, għax-ol il-knisja nies mill-knisja, inżlt it-arġ u sellimt li-bejgħ talfid-dalma tal-pjazza. Għadejt nixtri l-markers, sabiex ikolli biex nikteb, jien u ngħalem lill-istudenti tal-iskola Maria Goretti. Poġejthm fil-bagalja u tlaqt. Jien u nħafeil-ps biex ngħadi minn Triq Brittanika, nara tifel ta'xi tmien snin, imċer, nofsu mlibbes, nofsu żarmt. Kien liebes żarbun waħd mimlija u twil ikaxkar warajh, qmis tas-sajf bl-irqajja' bil-buttuna trab bil-lazz maħlu nieqsa u qalziet qasir imdennes. Dehra bħal dik, (meta kieku tista; tara kif tagħmel u tlibbes ukol-imneħr) ma setgħx ma ġiblx ħasr. Xena bħal dik setgħ tgħid ħafn fuq dak it-tifel. Forsi libes waħdu, għax jgħix ma' xi nanna marradija u kien tard għal-isko. U dwar ħwejġu, x'aktarx ma sabx, biex spiċa libes qmis sajfija. Bqajt inħares lejh, imma dlonk ħafit il-pass, dejjem bil-ħse f'rasi li tilħaq iddoqq il-qanpiena tal-iskola. Imma arrali għax kelli nieqaf. Dan it-tifel baqa' miexi warajja u jseaħli "Sir:' Indunajt li kien imbikkem. Meta jleqq. mibruxa b'demm għadu ġie qribi u wiċu stajt narah għad aħjr, kellu girfa 32 LXXXII 39 Sadanittant, fejn saqajja nġabru l-qtates tal-post. Dan it-tifel tbaxxa biex imellsilhom rashom.ll-qtates dehru li jafuh u ma beżgħu jibżgħu meta kienu jismgħu ilni ngħadi l-passi tiegħ xejn minnu, kif kienu ta' kull filgħodu, minn kemm kont minn hemm. B'għajneh f'għajne ried jurini li waqqafni biex jgħidl xi ħaġ Kif kienet bixritu, jien stajt nissopponi li qabdu miegħu żgħir u ġie importanti. u sawtuh għax sabuh jitlob il-protezzjoni. Moħi kien nofsu fil-qanpiena li daqt iddoqq u n-nofs l-ieħor Qabadli l-komma tal-ġek u beda jġebidn Ma nafx niddeskrivi eżat x'ħasejt, fuq dan it-tifel. lejn direzzjoni opposta mill-iskola. pero naf żgur li saqajja u qalbi riedu jsegwu l-kmand tiegħu. Baqa'jmexxini u waqt dan il-frattemp beda jgħidl Qalli li hemm kurżitaje i1-qtates. kbar dwar i1-karattri tagħhom. qrib dar li dehret fqira wisq. Instemgħ b'żegħa kemjogħġbuh Daħlni fi sqaq u rsaqna mara tibki u tolfoq wara antiporta mqaxxra. "Qed taraha, Sir, lil dik il-mara? Dik ommi;' qalli b'wiċ Wara hit irrealizzajt għal li jġiblek ħniea. bixritu kienet kif rajtha jien. Dak it-tifel, qabel imur l-iskola, kien imur jaqbeż għal ommu u kien jaqla' x-ebgħa hu mingħad missieru. Qalli li issa aħjr ħin immorru l-iskola. Kont imfixkel; lanqas intbaħ u kont ser nidħol reġa' ġibdn ix-ogħl tard. Ħad Baqa'jinsisti li minn fejn se jgħadin mmorru għal jiġu ma qal nofs ta'kelma, sakemm it-tifel u qalli li sejjer fdirezzjoni ħażin kienu jinfdu. Ħalejt u li dik ma kinitx it-triq tal-iskola. hu kienet id-direzzjoni t-tajba u t-toroq fidejh, mingħalj xogħlnafis-em. li kien sar wisq sejrin il-Primarja, biswit Maria Goretti u Kull triq li għadejn minnha, madwarna bdew diversi qtates u mxew quddiemna u warajna, sakemm wasalna quddiem Villa Le Fevre. Għalij dik id-dar Barokka ma kienet xejn għajr dejjem kont ngħoż ġo Ġibdl jdejja u dħaln Ħal rajthom għadhom bini storiku li minn Tarxien. ġewa. Il-bieb kien imbexxaq. Fuq l-aroġ se jdoqqu t-tmienja u dak il-ħn ħsibt li kien waqafli l-aroġ. Lanqas kien ilu wisq minn mindu bdiltlu l-batterija. "Iġbor liċ-kejn għat-lb, Sur Grech;' qalli raġel twil bil-mustaċ mibrumin. "Skont il-polka tiegħ, 40 Leħn il-Malti daqt iddoqq tal-Angelus;' reġa' qalli. tiegħ Dakinhar għamilt il-ġurnat tiegħ lura fis-seklu 18 ... Kinitx maġij għext ġo hemm, f'dik l-iskola f'Villa Le Fevre. Mort ma nafx ngħidlkom, imma nħosi żgur li dak il-bini li jien dejjem nafu magħluq. Lil dak iHifel ma rajtux aktar, imma meta ddeskrivejtu lit-tfal, qaluli li kienjsmuWġ. Meta mort il-Biblijoteka tal-Belt, fittixt ħafn fuq Villa Le Fevre fis-seklu 18 u fuq Wiġ, imma mhux li sirt naf wisq fuq il-villa, li ma kontx naf qabel u xejn dwar min seta' kien Wiġ kiber. Qisu kollox ried jibqa' misteru, bħal dakinhar, ġol-kesħa meta bi dwiefer twal li giref bihom Jannar .. , L-għad ppruvajt nistenna lil Wiġ mmur ngħalem Wiġ fil-bidu ta' Sqaq Brittaniku, forsi nerġa' (imma fil-verita nkun student) fl-iskola f'Villa Le Fevre, imma ma tfaċx. Pero donni rajt il-qtates ikellmuni b'għajnehom. Qabdu mexjin u jien segwejthom. Ħabt fuq dak il-bieb goff u fetaħli Smajt leħn s-seklu 18. Il-qtates kienu ġa daħlu. is-Surmast isejaħl. "Għaġel, Sur Grech. Skont il-polka tiegħ, ċkejni daqt idoqq l-Angelus. lġbor liċ­ għat-lb:' Is-Sur Grech ħares għadejin minn tieqa kbira u ra li f'Ħal fit-triq bil-faldetta. Dak il-ħn għajneh Tarxien kien hemm xi nisa marru fuq mara li hu kienjafha f'ritratt antik. Dik kienet in-nanna Wistina li rabbiet lilu, wara li missieru telaq lil ommu għax bidilha ma' mara oħra. kien ħad għajr Alwiġ U issa kollox kien ċar Grech, dehra li ġiet iżur kristall. Dak iHifel ma minn tfulitu, u għalhekżritu f'Jannar, sabiex tfakkru fis-sirda tal-imgħod. Niżel jiġr t-arġ bl-amment u hekk kif fetaħ il-bieb, għajt:"Nn Wistina, ieqaf, jien Alwiġ!" Niżel l-għatb u n-nies bdew iħarsu in-numri tal-lottu, min għal-zet li fetaħ lejh skantati, min kien sejjer jilgħab u min kien se jixtri l-aħm minn ħanut ftit ilu. għad 32 LXXXII 41 Kaktus Joe Friggieri Fjura ħamr f'nofs l-għeiq terġa' tifaħ qalb l-għoieq biex idduq fil-qalb ta' qalbha l-ewwel dehxa taż-erniq. 42 Leħn il-Malti Taħt Għajne il-I(unċzjo Dwayne Ellul Din hi d-dwejra sempliċ ta' Dela li tgħamr Bormla: terran magħul magħho minn ftit ħitan fi Triq l-Oratorju fil-qalba ta' li ż-ebgħa li rnexxielu jibqa' mwaħl jiftakar lil Freddie Portelli mingħajr jitqaxxru biexjrġgħu jinżebgħu mil-ġd il-barbetti. U l-probabbilta li hi daqs il-probabbilta li Freddie Portelli jqaxxar l-istess barbetti li llum saru sinonimi miegħu. biss kuker tal-gass, bank ċkejn tal-wieħd tal-kċin, Ħitan li bejniethom issib mejda tonda miż-għar nett, sodda u nofs, banju, loki, sink u televixin Grundig li kienet akkwistat bil-ħa tal-mibki Lorry Sant fit-tmeninijiet. Fil-kamra tal-ikel, dejjem jekk tista' sejħilha s-iġjet issib vetrina msewsa miksija bil-formajka lewn l-injam lusż; din il-vetrina sfilata sħia għalihom ta' ritratti tal-mejtin li, bħalikeu li huma midfun'qegħ mal-ħġie u fuq ma kienx biżejd ta'qabar, Dela komplietċash wiċhom tal-frejmijiet tal-lira. Iż-ewġ zijiet min-aħ fuq in-aħ t'ommha, Rikarda u Duminka, qegħdin tax-xellug. Duminka kompliet tgħir wara mewtha, għaliex bogħd ħajin. hekk, minbarra l-mejda u waqt li żewġ Rikarda anke ha li jinsab biss pass ha kien għadu jferfer mal- tal-lemin issib l-aktar rokna meqjuma li fiha jispikka frejm silverplated dejjem bil-fjuri u Christopher, wieħd hemm, oħtha Rikarda tista' tgawdi lil żewġ fil-frejm ta' maġenbh Fin-aħ għal x-emgħa mit-tfal ta' Dela li spiċa tnemnem quddiemu: l-għażi stiva bullet ġo għad nofs moħu 32 LXXXII 43 wara li xebgħu jiġru warajh nies biex iħals fin-nofs hemm xemgħa dejnu magħho. komuni mil-ħor Sewwasew li t-tnemnim tagħh biex idawwal kemm l-istatwa tal-Kunċizjo, jinqasam il-mimmi t'għajne Dela, kif ukoll ix-xbieha wisq meqjuma tal-Perit. U fuq kull naħ tagħhom abjad u iswed ta' omm u missier Dwardu li, għalkem bi sforz ta' barra minn hawn min-aħ tar-ġel, irnexxielhom jaslu sal-hall of fame ta' fuq il-vetrina ta' Dela, xorta waħd għal-kwiet ritratt sfaw imċaħd mid-dinjita li jingħalqu f'daqsxejn ta' frejm. U Dela tibda tfarfar u tgedwed mingħajr ma taf x'inhi tgħid, donnejs domni u perpetwa nuċedjs taz-zija Rikarda. "Agħtiha, jiddi fuqha, tisreħ 0 "Regjamaterna regja skantmpċe Mulej, il-mstreħ ammen:' Il-frejm ta' dejjem; id-dawl ta' dejjem fis-sliem, ammen:' Iz-zija Duminka. "Regjamaterna donnejs domni u perpetwa nuċedjs regja skantmpċe ammen:' Taqla' l-frejm ta' Christopher minn postu, tfarfru tajjeb, tbusu u tpoġih f'loku. Tersaq lejn ir-ritratti diskriminati u "Pħu għalikom!"Tbżq bila ħadr - minn dawk li Armaġuż in-Nanna Venut kien jitfa'fl-art tal-pjazza tar-ħli omm Dwardu. "Intom ġibtun fiex ġibtun. Filwaqt li Dela tkun qed tobżq Dwardu jkun qiegħd biex jerġa' ċar tagħh tal-ħj mixwi minn fuq il-mejda tal-kżin l-mazz tal-karti tal-ogħb, inkallat bil-ħmeġ tal-mejda tal-kżin, waqtietsolenni li fihom kientaqlgħu minn tas-soltu għal r-razza u r-radika -żgur filgħodu u għalhek tisplodi minn waqt għal-ieor, qamet f'xi s-ebgħa imqabż ma ħalithex ta' filgħodu, lill-povra għaliem, diġa 44 fetħ Leħn il-kamra. il-Malti Kienet ġurnat u għal-bt xogħl. ix-xirja modesta tagħh, lill-erba' wlied ha biex ifittxu jmorru lejn l-iskola ħali tbelagħhom semagħh 'I barra li kienet tħosha ittellifha ġurnat għamlet ha ("Li kien Alla nsibu hemm stendut ħdeja!"). lil dik iż-aq żewġ li ġiel tirrakkonta l-istorja ta'kifkunjattha Marija welldet li-għażewġh bħal-orjn, imma ta' Dwardu sa minn qabel ma twieled. Kull min xi darba sab lil Dela f'xi dagħi jtini l-grazzja li għad Marija, fuq xi frejmijiet u tfarfar il-kumplament, L-istess mazz li mhuwiex biss fiċ-entru li ilu fiċ-entru ma'wiċ Li kien Alla jħalskom!" ifarfar il-frak tal-ħobż jitfa' fiċ-entru u bid-agħ. ta'Wlied teħls tad-isgħ se Għalhek qajmet ħelsa minnhom u ta'filgħodu kienet Kwarta wara bdew ġejin nisa tad-dar minn kull rokna tal-inħw tal-Bastjun: Mar) bil-kollezzjoni tal-fili tad-deheb litibda mill-polz u tasal sa minkbha tħabr miġjtha minn waqtiet sħa ħabril-mġj qabel ma tifaċ, bi-istess mod kif il-Battista kien ta'Kristu; Rini li ma toħrġx ruħha li sidirhajkun iħakem'gduh;Lr l-oħra sena iżgħar mil-għatb 'I barra qabel ma taċer u Elaine,ħw diġa ħobla waħdt'six biss darba fix-xahar meta ssarraf - u tibqa' sejra tħarb s-sewda, Vanna s-ħan, hu li jiftħu u u ma tafx minn ta'min;Jessytal-barbettu, li tifaċ - iċ-ek tar-rilijf, Tona u l-bella kumpanija li kulma jafu jagħmlu saqajhom u jilagħbu f'ħajithom t-tombla. Naturalment, l-arkitett ta' dan kollu kienet Marija li b'żewġha jissakar, jiddejjen u li qatt ma ratu ġej dar, tgħalmepoġi b'sold lejn id- lilha nnifisha l-ewwel u qabel kollox, kif wara kollox kien jipprietka l-PeritAaTgħh. U Marija ċek u ddawwaril-botttal-pedini, l-oħrajn u Dwardu jdur f'ġuha. Ma tagħix "Wieħd aktar qawwija. Baqgħet U ħaset ħa u sebgħin, kasha."Sittin, ħams bħal sitta, sbatax:' U tħos u għoxrin, tlieta u sebgħin:'U għadej. "Wieħd, qisu ilma nieżl jimmarkawfuq il-ġog, imbuttatura. tħos tnejn u sebgħin, iċar imbuttaturi ħams u tmenin:' ma' koxxtejha. U ħmistax, u tmenin, u ms- u Dwardu qallha hawn irridek. U jkun proprju f'dan il-punt kruċjali s'hawn tkun ħaset li l-għan li jkun qed jismagħh diġa u delikat lijieqafir-rakkontta'Dela għaliex ewlieni tar-rakkont ntlaħq. u għalhek ma tħosx tirrakkuntah ħafn li għandh tidħol Kien sewagħlhki f1-għalq tfittxu hemm ġew xi jgħidu mingħadżewġh rifset l-għatb Dwardu għalmuh majidħolx xiex tersaq. Jista'jdum hemm lura d-dar, imma hi ma kellha qatt kienet għamlet darba, biex żgur bih lil dawk il-qatta skaren li jkollu miegħu. kemm għax ma jtihomx Hi kienet tobdi lil żewġ ha ma kienx jaqblilha wisq tmur kontra kelmtu u kemm għaliex l-ambjent tal-kżin kien jimbuttaha. Hekk kif tidħol ta' rwejaħ bħalm minn dak ta'ħdieor. 'I hemm ma kellhiex għal kemm irid,jista'jekk hemm bżon ikun minnha Sosa l-majjistra ma reġgħt id-daqqtejn tajba li qalgħet li dak postu u għalhek ommu li kulma ġar aħjr qatkrf'għomh tal-kżin:għx dak il-povru sa minn ġuf Barra minn hekk kienet temmen bis-ħ il-waqt 'I hemm kienet kapċi tidħol li ttanbar f'moħ l-punt li Dwardu kien imħasr fil-każn tilqgħek li bla dubju l-ingredjenti prinċal mill-ewwel foga fitta ta' sigarretti u cocktail tiegħu huma r-iħa għad t'għarq, 32 LXXXII ħobż 45 mixwi, bass, bewl u tifwiq. Issib kamra kbira li fuq in-aħ hemm barċkejn u nkallatimmexxi bl-inqasforzuħeġ tal-fliexken: il-mara mħatb nofsu laħm u tiġbed ċinga bħal u nofsu bliċjat lil dak il-kruha ta' kelb tal-but mil-ħabe minn taħ idejha. Biswit il-bar issib tliet imbroljuni mill-kbar nett - imlibbsin ta' kaxxi tal-ogħb - li jisolħu Fin-nofs tal-kamra biljard ġdi lil kull min ipoġ li fuqu jmorru jilagħbu waħd biss kif jingħalq huwa magħruf seħibna erba'mwejjed oħra li kienu jpoġu jitqegħdu kienu jintmesħu tal-kżin, darba u għalhek jħabth mhux ta' dawn l-inħaw. Fuq ġewa nett ta' perspeks li twassal sas-saqaf, kien hemm fuqhom il-Iagħb: imwejjed li l-imħatr fuq l-istess keffa ta'dawk li jsemmi Mejlak f'Riħ li semgħu lejn in- kienet tal-awrina - kif komunement l-bewl fost ix-juħ din il-kamra kbira, separati minn biċa jistgħu sħia tqil u oħxn dominanti hemm ġew iħarsu tal-futbol klandestinament. lokijiet li f'ġurnat il-bieb aħdr, ta' b'xejn li r-iħa imbagħd pariġhom tat-televixin li fuqu Jessy kienet turi l-ogħb Wara l-bar kien hemm żewġ ħdejhom. t-tfal iż-għar; il-biljard erba' mwejjed tal-Pepsi u s-iġjet naħ u mtella' hi u tipprova taqdi lil xi miskin jew povru li jkun jixtieq jiekol jew jixrob xi tlaġ ħdejn possibbli minnJessy li b'xagħrh 'I fuq, izzappap u tiwerċ tużal tax-xellug tagħh ma' dak li sema' f'għomr li raw Isfel; li d-agħ ta' tmenin sena Dun Pawl li qatta'tliet kwarti minnhom rieqed ġol-knfesiarju. Dawn kienu l-imwejjed li madwarhom kienu jintasbu jilagħbu Dwardu u l-klikka. U waqt li Dela tnaddaf il-frejmijiet u Dwardu jnaddaf il-frak tal-ħobż, għadhom jitnejku bih għaliex, kienet niżlet snin ilu meta kienu għadhom tfittxu l-każin ħaġ.Jiprov fil-ħdax ma jagħtix il-ħam kashom, imma jħosu wara tant snin, għal Jessy li siegħa Ġovan qegħdin Lanqas ta kas li kienu ġa mġida. Ġovan, saru l-għaxr tiegħu Reġa'tilf Ġużi, li reġa'qnl ħamesxlinjt, għal ma ġabithomlx, ewlenija għaliex sħabu u nofs ta' billejl. Ħares tal-mejda ma kienx għad kollox. U seħt Pawlu, Ċali kienu il-Malti lejn l-aroġ biss baq'ħmesxlin iI-bixkla, it-trentun, il-poker u r-rami. U u l-Bil bla. U tela'indannat id-arħl Sab ir-ross il-forn fuq il-mejda tal-kamra tal-ikel. Poġa biex jibda jiekol. Leħn Ġużi xi bih. wara li induna li fuq in-aħ waħd Dela li kien ġralu jindanna għal li kien xeba'jirħlu Dela li kienet hi r-aġuni jiżufetaw 46 kif iżewġu, ħasbet ilu kienu ordnawlha t-tejiet u kienet għadh imma fuq kollox għal seħt'il u kwart ta' billejl għax sħabu jiekol u jorqod. u qabad l-imgħarf "Ħaq Daħl dak il-ħar ... Da kiesaħ!" fil-kamra tas-sodda:"Qum minn hemm int,ja għażien, li sajjart!" ħa saħnli Il-povra Dela tqallbet fis-sodda u, lubiena, temtmet xi ħaġ ma tinftihemx. Dwardu kellu l-ġuħ u ried jiekol. Ftakar li kien tilef kollox. U li sa ftit ilu sħabu kienu għadhom quddiemu. Ħareġ qed iwaqgħuh għaċ-jt minħab irrankat lejn il-kamra tal-ikel, ħafen dik li kien hemm imxaħ il-platt bejn is-swaba' ta' jdejh, reġa' daħl bih fil-kamra tas-sodda, mar dritt fuq Dela u libbishulha f'rasha. "Issa qum minn hemm u oqgħd iġbor-s minn fuq l-imħad,j bagħl! Ħa tigħalem li jien ir-ross sħun inħobu!" Minn ġol-inkwatru mdendel fuq is-sodda, il-Kunċzjo ħarset b'għafs ta' qalb lejn Dela tiġbor ir-ross minn fuq in-aħ tagħh tas-sodda waqt li żewġ ha kien diġa mitfugħ hemm qisu l-majjal bir-ħa ta' bewl u ta' sigarretti b'kollox. għad 32 LXXXII 47 I<ankru Rita Kuhlmann Kif ma rajtekx? Kif ma smajtekx tilegħb titkaxkar u tobrox b'difrejk? Għalfejn ħdeja qiegħd? U int minn fejn ġejt? Ma kontx hawn ftit ilu Kif ħdeja 48 Leħn il-Malti poġejt? Il-Mastru tal-Pupazzi Rita Saliba Tgħid tiġ roża. llum? Il-Mastru melles xagħr Messilha wiċha Rinu mil-qegħ għax Kika nnukklat u lIixxalha ftit id-dublett u għarxilh kemm kemm imneħrha. tal-kaxxa. Farfarlu ftit it-trab minn fuq Imbagħd wiċu refa' lil u pittirlu l-wardiet taħ il-pupazzi l-oħra kienu nbarxu xi ftit. Tgħid x'tilbes illum? Roża? Kull meta jagħmel wirja b'Kika, kien jaraha hemm snin; ma kienx fiha aktar minn metru. Bajda karti quddiemu: tifla ta' xi ħames fil-ħora. Donnhom ma jitmgħuhexab, nieqsa minn xi vitamini b'par għajne jqumu l-flus. U dejjem tiġ liebsa lbies tal-istess kulur ta'Kika. U imma ħwejiġha għajneh kienu jissammru fuq il-pupazzi. Dawk l-għajne ħodr skuri, le, griż, jew griż jagħtu fl-aħdr. Ma setax jgħid minn wara l-purtiera skura.lmma xorta jew tidħak bħat-fl l-oħra. Xtaq kienet tidher pallida. U qatt ma raha ċap idaħkh. Kien jagħmel sforz l-aktar meta Rinu kien jaqla' xi xebgħa u jisma' t-tfal l-oħra jogħxew u jwerżqu. kienet tidher tibqa' serja. Għal-ew kien jitħasrh.lm Imma minn hemm taħ, meta beda jagħti wara l-purtiera, xorta aktar wirjiet u jbiddel il-ħwejġ ta' Kika aktar spiss u dejjem jaraha tiġ liebsa bħalh kienet tqabbdu l-bard. Darba deċia li lil Kika jlibbisha kostum tal-karnival, għalkem ma kienx żmienu. U hi reġgħt kienet hemm liebsa ħwejġ jixbhu lil ta' Kika b'maskra tgħailh nofs wiċha.lt-foħr donnhom qatt ma taw kas li qiegħda hemm, fil-folla magħho. Dakinhar kienet tispikka f'dak il-kostum. Tgħid xi ħad kien għad 32 LXXXII 49 raha liebsa ħwejġ jseħu mhux ta'żmienho? Imma le, erħilhom isem il-pupazzi. Għajneh jkanġu tifirdu minnha. U malli ħareġ aktar daqqiet ħali għajneh iżjed. tat-tfal iwerżqu. u Riduh jaqla' X'ma jinbaraxx.lmma hi baqgħet jitberrqu f'rabja siekta.lI-mastru ried li jispċa Kien sar tortura hawn. Dalwaqt, ħaseb. xi mkien ieħor. u jċapu kienu jinfdu l-purtiera sewda li kienet qed lil Rinu jisma' l-iħna jidħku jidħku Jagħmel ma ċaqlitx, l-ispettaklu ma jdumx. l-aħr ftit wirjiet hawn u jitlaq Jirrepeti l-istess teatrin. Battuti skaduti imma li jdaħku. mhux hawn. Xi post ġdi Għadielu Imma fejn ma jarahiex aktar. ħsieb li jista' jkun kienet l-għeja. Kif tista' naqra ta' tifla tfixklu daqshekk? Forsi kien qed jiffissa li qed jaraha liebsa l-istess ħwejġ minn wara dik il-purtiera skura. Issa kien qed jikber u l-vista ma setax jafdaha aktar. Imma għajneh ma seta' qatt jaħrbhom. għajne it-tfajla żmien Kien ilu ħbie U f'daqqa ilu. Dik li ġiet mil-eżajt pargħjne sinjal lil sħabu magħh qed togħġbu flimkien u din il-vaganza kien ilhom riesqa lejhom. Xagħrh lewn iż-ebuġ. żmien l-iskola. Damu joħrġu ħaseb. raha quddiem għajneh waqt li għamel Ruma. da rba Ii raw 'i I xulxi n it-tlett iħ bieb. Don nhom in-n ies la jikbru jitgerrxu minn xulxin, ġiel Reġa' ftakar: hekk ukoll kienu u bdew jaħdmu ji ppja nawha. Kienet l-aħr fl-aħmru waħd meta kien fi btala ma' sħabu ma' Karl u Marius minn żmien wara li għadew siegħa ħdejh bħalikeu ried jgħidlhom li kienu se jgħadu 'I din. Marius kien inġbed l-biċa xogħl nnukklat jagħti Karl mill-ewwel resqilha u offrielha siġu u qalilhom li ma tantx kienet u qalilhom biex ma jagħmlux ħmerijt. Jiftakar li hu u Karl ippruvaw ikellmuha b'diversi lingwi. Ma tkellmitx u bdiet tħares minn wieħd għal-ieor. Karl ma daħkx kien u resaq 'il bogħd. setgħ ġiet Reġa' mibgħuta Imbagħd aktar u Marius qam minn fejn wissiehom biex ma jagħmlux minn xi ħad. ħmerijt u li din It-tfajla qabdet id Karl u bdiet taqraha. telqithielu b'sabta fuq il-mejda. Lilu ma qratlux idejh. Lilu qabditlu jdejh it-tnejn u ġibdtu lejha. Sammret għajneh minn fejn kien. Bedajisma"l sħabujgtl kważiħodrf'tegu u qajmitu imma ma riedxjaf.ls-ħtgh kien bil-wisq aktar b'saħtu. Qam f'appartament kollu taqlib fuq sodda li mad-daqqa t'għajn tinfirex. Ma ftakarx kif kien sab ruħ x'għad mingħalh. Leħn il-Malti lil sħabu. qatt ma rasu ddur bih. Ma kienx jaf Lanqas lilha ma sab hemm. Ħwejġu Ried jilbes ma jdumx u jilħaq 50 hemm. Ħas Kif qabad u telaqhom li-oħrajn? kienu gozz fl-art. Binhar jikxiflek il-bluha li tkun għamilt il-lejl ta' qabel. X'fettillu? U issa fejn kien se jsibhom? Fittex fil-bwiet. Flusu kienu għadhom għal-uknd. hemm. Jipprova jaqbad taxi Jipprova jinsa fejn sab ruħ. Setgħ ġietu agħr. Ma kien jaf xejn fuqha 'I d it-tfaj Ia. Imma kif għażlet Mank stennietu jistejqer, iħos lilu? U allura qabdet u telqitu hekk? ha ħdejh? Ittih ħjiel ta' x'seta' ġar bejniethom. Ma jafx kif libes jew jekk il-flokk libsux ta' wara quddiem. Jaf biss li ried jaħrb minn hemm. Barra l-bieb sema' min jillitika u l-iħna bdew jogħlew. sakemm jikkalmaw l-affarijiet. Min kienu, sħabh? ħierġ mingħadh? Stenna ftit X'setajiġr minnu jekkjarawh Ma kien jaf xejn dwar da l-post. Xħin ma sema' xejn aktar resaq lejn il-bieb iżda mitfugħ kifġie ġie mgħaqd. lemaħ żewġ fuq siġu taħ pupazzi tal-injam mitluqin għal tulhom bl-ispag Qabadhom bejn idejh. Il-pupazza kellha xagħrh tat-tfajla u par għajne impittrin lewn iż-ebuġ. xi lbies nnukklat bħal Kellha libsa mċera fuqha. Ma jiftakarx x'kienet liebsa t-tfajla. Imma l-pupazz qanqallu l-iktar kurżita. liebes bħalm kien liebes hu. Flokk griż ħsibjet u teoriji. Ried jeħls jinten b'arja staġn ried joħdhm Dak li jiġr Tkun trid iżom Biż-men x'jaħli f'ħan jitlaq minn hemm. Dak l-appartament kien qed u umda. Imma 'I dawn iI-pupazzi joħdhm kienxjafgħl miegħu. u jeans. Ma kellux wisq ħin Kien miegħu. Ma imma donnhom stednuh huma biexjoħdhm kultant meta tkun għamilt xi ħaġ li xtaqt li qatt ma ġrat. rikordju biex ifakkrek f'dak li tkun tixtieq tinsa. iI-pupazzi ħaduh u beda jaħdimho taħ idejhom. Għamluh hu stess. Iwellidhom ġo Kien jaf lil dawn il-ħejaq dilettant tagħhom moħu u joħlqhm b'idejh. kollha bi-isem li kien itihom. Jitkellem magħho jsawrilhom l-istejjer tagħhom. tantx baqa' jarahom. u Kollha b'karattru uniku. Lil Karl u 'I Marjus ma Kulħad kien qabad triqtu mid-dehra u kull meta kien jipprova jċempliho kienu dejjem mgħaġlin jew imħabtn. Gieli ħaseb kienu qed jiskartawh.lmma, le, forsi kienet kollha imaġnzjo tiegħu. li Minn dejjem kienujinkuh li missu ntefa'jiktebxi ktieb tal-fantaxjenza. Karl ta'spiss kien jgħidlu li moħu żgur U li kieku tah ċans kien jiġr jgħidlu lijippruvalu li kellu raġun. in-nies tal-bliet li kien bih u li l-imaġnzjo li kien qed jaħseb iżur. Beda jseaħ ma kellhiex limitu. lilu nnifsu l-Mastru. Hekk bdew jafuh Il-Mastru tal-pupazzi. Beda jarma f'bosta postijiet. Gieli bagħt rrispondewh lura. Iż-mien tiegħu biex jarma teatru tal-pupazzi kien ibiddel ħafn kartolina lil ħbieu xorti u ħbie imma qatt ma għad antiki kultant jiġrlhom 32 LXXXII 51 bħal-kurenti tal-ibħr. Jinġaru 'I bogħd minnek u lilek iħaluk ix-xatt. Issa dawn iI-kreaturi li jobdu biċa speċjali tħares fuq spaga kienu saru ħbieu, b'mod Kika u Rinu. Anke isimhom tahulhom hu. Kien joqgħdilhm. kienu jħarsu f'għajneh Almenu meta jkellimhom. Kienu jfakkruh fiha, f'ħarsith. jistaqsihom x'kienu raw. X'kien ġar ma dispjaċeh li ħadhom Xtaq dak il-lejl. Huma biss setgħu miegħu. Forsi hi ħalithomu Turih li ma kintxfażm.Jewors jgħidul. Qatt hemm biex joħdhm. riedtaljnh.Tsmx?Għ bosta ljieli b'għajneh miftuħn u mberrqin bħal-ejq f'soddtu jipprova jiftakar x'kien għad li jobdu l-ispag. Tqalleb minnu, xi ntqal, xi ħsej seta' sema' barra l-bieb tal-appartament gabuba. Lill-pupazzi kien iraqqadhom f'kamartu. Kienu jħalmuh b'battuti ġoda, b'xeni u sekwenzi. Iżda mistur wara dawk l-għajne l-passat żamewhul impittrin li kultant kien iħoshm qed jgħaduh biż-men. U llum kien imissu wirja oħra. bħal-Erg għal Din tal-ħr, ħaseb, għad dir-rokna tat-triq. Kienu qalulu li hawn qatt ma jiġr li ġie nżarm kien dabbar kemxa. It-tfal baqgħu jiġu. Xi mkien ġdi jista'erġgħml- U seta' jeħls minn dik it-tifla li kienet tiġ xejn. Imma għal-bidu l-istess kostumi. liebsa bi lbies bħal ta' Kika. Issa kienet X'riedet? Ikellimha? Minn xiex kien qed jibża; ħbie. M'għandhiex ma raha sejra lura ma' xi ħad. mat-tfal l-oħra ħsieb ha. Ftakar li qatt kien ikun medhi l-wirja kienu jkunu jridu jmissu l-pupazzi u hu il-parti ftit ieħor U aktarx li kien jagħmel u jqatgħulhom min jieħu mhux naqra ta' Kienet tisparixxi. Forsi għax li wara li tispċa kien ikollu jkompli jilgħab li Imma kemm se jdum idaħk? wirja.Jeġ'lbshom tifla? Forsi m'għandhiex il-permess Imm'issa kien wasal iż-men jitlaq. Kollox jibda jindara. Imur xi mkien ieħor. bdiet tbeżgħu. u nitlaq Ma jarawnixaktar. Ma kienx mument li ġab fost il-ġmgħa. u jibqa'jkellimhom minn ġol-kax. hekk biex ma joqgħdux jilagħbu magħho iżejd il-kostumi jew joborxuhom. Illum lil Kika libbisha kapott iswed bil-bizzilla fl-għonq. xtara biċa nforra tas-satin irħsa b'rixa bajda fil-ġenb bħal u ħadmilh dawk li jilbsu l-paġi. Xejn speċjali. Kien kostum. Libbisha beritta sewda Lil Rinu xiddlu biċa xkora u beritta tal-gabillotti. "Rin, illum trid taqla' l-parti" beda jwissih. "Kun lest li taqla' bil-bastun ta' Kika. U int u taqla'trid togħr u jċapulek:' 52 Leħn il-Malti u tingħ. Hekk iriduk. U aktar ma taqla' aktar jgħatulek Rinu qatt ma merieh. Kienjbqa'ħrs tar-eċ, fiss f'għajneh. mibrux u mimli skaldi, kien joħrġu "U int sabiħ li tgħid tiegħ, Jisfidah.lmma fl-aħr ta' nies. se taqla'l-parti bi ġmielk. int. Se ġibl Kulħad fortuna:'Biesha fuq ħadejh ikellmuh lura dawk l-għajne. ikollu joqgħd għal u kompla jmellisha. Xtaqhom Kultant ġiel għad mingħalh li b'xi mod qed ikellmuh b'lingwa li ma seta' qatt jifhem. Ma damux ma nġabru ċorma jimbotta, min isejaħ d-aħk. tfal, hekk kif raw it-teatru jintrama. Min lill-pupazzi. Uxħin ħareġ Rinu jiġr, semagħho ifaqgħu Hekk, Rinu, kompli sejjer hekk. Lil Kika ried ha toħrġ tfaċ, iċ-orma iħos nfexxet iċaplh. idejh jiksħu Kemm kien kburi biha. F'ħin u subgħajh lit-tifla tal-wiċ bil-kbir u hekk kif minnhom jibbiesu. Minn fejn kien fid-dalma jara lilha ... pallidu ... liebsa skur. Kellha kapott iswed. Drapp fin u jqum il-flus. Libbsuha beritta f'rasha kif kienet liebsa Kika b'rixa bajda fil-ġenb. Ħas ilsienu jeħl u mat-tlaqliq tiegħu jaqla' bl-adoċ t-tfal iktar jidħku u Kika bdiet tiġbed beda jħosu qed jiġmagħlu lewn iż-ebuġ m'għonqu, kienu qed iħarsu għalih. gost jaħdmu miġbura Iprovajgħtl-u Kienu qed jieħdu ewforika u t-tifla tal-kapott rajha f'idejha u ħadmet Daret kemm felħt mil-bogħd.na xejn. Mit-triq li kompla faga l-isforzi tal-Mastru biex u ritmu sfrenat. Il-Mastru xtaq iħol il-parti bħalikeu kienet ma'Rinu. U Rinu kompla magħh f'sintonija l-i rbit li issa beda joħnqu. Rasu saħnet. pupazzi biex jieqfu iżda sema' bħal kliem li ma setax jifhmu. Kliem b'lingwa oħra. lil Kika għadej it-tfajla f'dik il-lejla u fil-ħars tistordih sakemm ħasu dik id-aħk l-pupazzi kienu wisq tagħhom. werżqt sfrenat, daħk Beda jipprova jitkarrab liż-ewġ ħalieh l-ispag iżda imma minn fommu ma seta'joħrġ twerżiq jipprova jinstema'. Kika ħadet kien, ħas darba raha mal-folla. instema' għajt, ilha tiħareġfh. ma' u għal-ew Kaxkruh u komplew bir-eċta l-parti. lċ-orma iswed werżqt msaħr, jitgħaqd nifs. Minn wara l-purtiera par f'tiegħu titbissem.ln-nifs beda jonqos. Ipprova jiġbed b'saħithom ftit l-ispag iżda pupazzi bdew żifna l-ispag jagħfs li issa bdew inemnmu. Ma setax jieħu għajne Rinu beda Xtaq jerħi d-demm. Iż-ewġ iduru kontra xulxin. Il-Mastru ħas subgħajh u jgħatu. iktar bis-aħ. siekta mpittra għal biż-fna tagħh. t'għajneh Minn fejn Riedet tfakkru fiż-na hi u ddur miegħu. ħafi daħk u bla saħ. li żifnet F'dik il-lejla kien Il-pupazzi dieħku dejjem fuq wiċhom. għad Ħabtu bih ... rashom ma' 32 LXXXII 53 xulxin, tgħaqdu u t-tnejn il-Mastru sakemm ċar Filgħodu jidħak waqgħu fuq barra. L-ispag issikka aktar id-demm. Għajneh nġabret u jwerżaq. Żewġ li messu kien ilu li Oħrajn ma kien qed il-Malti x'seta' ġar. Min qalli l-Mastru seta' bdew jargumentaw li kien kollu tort żarm. mill-pupazzi Leħn Ħad pulizija bdew jippruvaw iressqu n-nies 'il bogħd. tah attakk tal-qalb. 54 'I barra u siket għalkox. folla madwar it-teatru tal-pupazzi. Kien hemm min kien qed jipprova jgħid wieħd qabżu m'għonq tiegħu. Iżda xi ħad tal-għej qal li l-Mastru kien liebes xkora u bħal Biss Ftit Jiem Wara Patrick Sammut Għadew biss ftit jiem, ftit wisq tassew, u tiegħk li għal armejna l-ħwejġ snin twal saħnuk u żejnuk u l-mediċn li għal saħuk żmien twil u dewwewk ... Issa fadal biss mitraħ għeri jiċas lejja kxaxen battala u r-iħa li difċl bħalm ta'ħwejġk indaf tħasrh difċl ż-mien il-preżnza iħasr tiegħk hawnhekk fis-satra ta' qalbi preżnza li għandh mid-dwiem taż-onqr. Jistennewni hemm it-terer li tant kienu għal qalbek maqfulin fil-komodina u s-spapen u r-ritratti sepja għad 32 LXXXII 55 li min jaf kemm-il darba rrakkontajtli. U jien, min-aħ nistenna li terġa' tiegħ, għal-inqs 56 Leħn il-Malti miegħ, fil-ħom tiegħ. Il-I(ompromess Mary Chetcuti Monika telqet kmieni mix-ogħl ħaġ'or dawl, u peress li ma kienx hemm biex tmur tagħmel nqalgħet peress li ħsar x'tagħmel, fis-sistema tadħatfe hi l-okażjni xirja mis-supermarket qabel tibqa' sejra lejn id-dar avolja tilfet l-overtime. Meta waslet id-dar, hi u tifaħ tagħh, il-bieb ta' barra bdiet tisma' leħn John, u leħn ta' mara tidħak. l-iħna u ssib tfajla ta'xi ħams kienu ġejin il-banketta għolja Baqgħet tielgħa tal-basktijiet jaqgħu Tħawd, għal għarkuptejh l-għaks għerja u tat-tfajla. basktijiet tax-xirja minn idejha. Mal-ħos John dar bil-ħasd b'miljun espressjoni ['għajneh rabja, John, fuq jimasġlh bil-mod il-mod 'il fuq lejn il-koxxa Monika telqet iż-ewġ splużjoni. ħin minn fejn sena bilqegħda tal-mejda tal-kolazzjon u żewġha, l-pexxul b'idu għal fil-kċna u għoxrin quddiemha jaqflilha s-sandli u fl-istess Bil-ħasd dieħla ir-aġel u ra lil martu fil-bieb tħares u fuq wiċha diżapunt, lejh li kienu jvarjaw minn sorpiża, li kollha flimkien kienu qed jakkumulaw fi qam jiġr u ġie quddiem it-tfajla qisu jrid jaħbih minn Monika. "Monika! Ħa nispjegalek ... taħsibx ħażin ... lanqas biss naf min hi ... " laqlaq John. FI-istess ħin it-tfajla, li Monika qatt ma kienet ratha qabel, iżerqt inkiss minn fuq il-banketta u minn wara John, u lebbtet tiġr għad inkiss, 'I barra. 32 LXXXII 57 "Xi spjegazzjoni trid ittini John?! Li issa qed iġb qaltlu Monika b'leħinha jitregħd. il-qħab tiegħk ġo dari! "M'hemmx x'tispjega. M'iniex se naċet li tkornini f'dari wkoll. Issa xbajt, XBAJT, qed tisma'!" hija għajte. Minn hawn'iI quddiem inqalgħet tkeċih ġlieda kbira bejn Monika u John, b'Monika 'iI barra mid-dar u John jitkarrab bil-ħnea biex tikkalma ftit ħali jispjegalha ... ... u terġa' tirrepeti ruħha x-xena ta' dawn l-aħr Monika kienet indunat għal-ew darba li kien qed jittradiha.John raġel ta' tmienja u tletin sena, twil u dejjem iżom jiġr wara n-nisa għax ruħ dawn jaqbdu miegħu kienet l-unika mara li John ġera mara sabiħ wkoll. Iżda seba' snin minn meta huma qishom dubbien. Monika warajha sakemm rebaħh biż-men sabiħ eleganti. Ma kellux bżon - forsi għax aktar bdiet tissuspetta li ġera hi kienet warajha għax hi ma kenitx taf x'inhu u hu kien jaf li hi ġeja minn familja tat-tajjeb. Kieku kellha tiddeskrivi lil żewġ li John huwa bniedem affaxxinanti ha, Monika kienet tgħid imma dgħajef u kultant b'moħ ta' tifel li jagħmel l-konsegwenzi. Pero l-imħab ta' tmien snin. U l-biża' uliedu, Martina ta' għaxr tiegħu kienet li martu għad -li ngħiduha bil-għaq Anzi John snin u Mattie (Matthew) tkeċih 'il barra u ma tħalihx kif inhi kellha kull dritt għax taha kelmtu li joqgħd ħaġ ma jara li juri lejn uliedhom hija ġenwia. huwa missier iffissat fuq iż-ewġ jarahom iżjed affarijiet mingħajr hu nesa kemm-il darba u wara ftit jerġa' jaqa' koppi. Din kienet xi li lanqas John stess ma seta'jispjegaha li meta jinduna li xi tfajla jew mara tibda turi interess fih, din tibqa'ġr warajh u hu ma jireżstx! S'issa Monika kienet tilfet il-kontta'kemm-iI darba qabdet lil żewġhajitrd, u ma setgħx timaġn kemm kienu jammontaw id-drabi fejn ma qabditux! Kemm-il darba keċitu'l barra iżda li hi kienet traqqad il-bċa kienet ilha li spiċat juriha wiċ mbagħd xogħl tant kien jagħmel f'ġieħ uliedhom biss għax bejniethom, u hi kienet tħosha b'ieħor. ruħ tal-ħnie il-ħaj konjugali aktar komda hekk milli Mill-banda l-oħra Martina u Mattiejadurawh lil missierhom. Monika xi kultanttimmeravilja ruħha b'din ir-rabta daqshekkprofonda li wliedha għandhom ma' missierhom u viċersa. għal-ft li huma jagħtuh Din id-darba l-ġieda ħadet kienet l-ewwel darba li John ġab u moħu 58 Leħn mistreħ U xi drabi tħosha daqstant attenzjoni, avolja lilha jħobuha li martu qiegħda il-Malti tgħir xi ftit ukoll ħafn wkoll. vers kemxejn gravi aktar minn tas-soltu peress li mara oħra x-ogħl. ġewa d-dar meta kien mingħalh Monika qaltlu, "Ma baqgħlekx rispetti lejn ħad biex tasal tagħmel hekk, lanqas lejn uliedek stess:' Din is-sentenza nifditu fil-fond ta' qalbu u induna li din id-darba għaxqh bil-kbir. John kien ilu xi xahar u nofs li tilef ix-ogħl kien jaħdem magħh hi għal-fmij. sod u rrabjat martu qaltlu,"John, issa qbiżt 'il barra minn dari minħab mhux għax li l-kumpanija li naqqset in-nies. Issa kien jinsab f'sitwazzjoni aktar prekarja peress li Monika kienet qed taħdem B'leħn minħab li t-tfal għadhom nitħasr lilek! Imma li ġib il-limiti kollha. Ma tfajtekx żgħar waħd f'dar uliedek, mela veru ma baqgħlekx u għandhom bżonk miċ-re żejt li tiġbor f'wiċek! Monika qabdet tistiva x-xirja minn ġol-basktije għal ġol-bank tal-kċin, filwaqt li baqgħet kollu li kellha fuq l-istonku tagħh. tgħajru John baqa' bilwieqfa ħdejn is-egħa lejn l-art u ma jitkellem xejn. Minn ġewa u l-mument li għen tagħh hi u għadej jaqgħu l-affarijiet għax enrġija u tneħi dak il-banketta kien iddisprat u seħt lil dik it-tfajla li ntlewiet minn fuq is-sandli għoli minn ħdejh ma taqax u stedinha ġewa sempliċnt minn barra BARRA!" u ssabbat il-bibien biex tagħlqhom, vojta jħares u quddiem id-dar. Laqgħh biex jiranġlh f' dirgħajh biex s-sandli. L-okażjniet kienu f'idejh! Imma lil Monika ma kienx se jgħidlha wisq beża' u tifaħlu kif ġraw li tgaralu bott minn dawk li kienet qed tistiva b'tant rasu ktieb. Sabbtet l-aħr bieba, ħarġet mil-kċna u marret f'kamritha u sabbtet il-bieb warajha. John ma kienx jidħol fil-kamra tas-sodda ta' martu mindu bdew jorqdu fi kmamar separati, għax dak kien it-territorju privat tagħh u hu kien jirrispettah. Wara xi siegħa fl-art ħdejn ħarġet biex tmur iġb it-tfal mill-iskola u sabitu bilqegħda kamritha. "Għadek hawn?" qaltlu b'ton li kien jidher li kien aktar ikkontrallat issa. John qam fuq irkupptejh quddiemha u qalilha,"Monika, mhux se ngħidlek biex taħfirl. Naf li żbaljt kwalunkwe ħaġ Monika ħarset x'nagħmel bi-ikrah din id-darba, imma ismagħn ... kwalunkwe ħaġ, ma' dik? Ara taħseb u rġajt ħfirtlek '" itlobni mit-tfal:' lejh u indunat li kien inkwetat bil-kbir u qaltlu, "Allura John? Nibqa' qisu ma ġar tiċar imma ċaħdnix u mis-eba'ħdt xejn? Min jaf kieku rawk it-tfal flok jien li jien qed ninkedd għalij. Tajtek żmien u ħfirtlek l-id. Ma tarax li inti bniedem tan-nejk u kelmtek tan-nejk aktar minnek!" għad 32 LXXXII 59 John straħ lura fuq irkupptejh, baxxa rasu u ma qal xejn. Monika kompliet, "Biex tgħaxq nagħmel id-dinja issa m'intix taħdem kollox jien - naħdem taħdimx ix-ogħl, naħdem ukoll u qed id-dar u mat-tfal u inti ma u titnejjek!" Monika qabdet miexja biex tmur lejn il-bieb ta' barra, b' John jimxi warajha. Daret fuqu u bi-akbar serjeta qaltlu, "Insomma, sakemm niġ insibek hawn, u din id-darba mhux se nerġa' insibilhom skuża ta'xi ħaġ li ma kontx avżjtek u mbagħd li oħra nasalx. Għandek 'il quddiem ngħidlhom kulma tgħidl ... naħlef fuq l-għeżi uliedi ... kollox basta nibqa' nara t-tfal. Tgħidlhomx missierhom huwa bniedem pulċine. lura fuq ħalf bħal li Mona! Itlobni li trid. Li trid! Kelmti qatt veru, imma qatt ma ħlift se nerġa' li jiena ma John!" John beda jippanikja, "Monika naħlifek ma żamejth bil-mod.Tgħx u titlaq 'il barra, imma mid-dehra taħseb żbal ... nagħmel lura ma rridx lura minn kelmti John ... lit-tfal din ta' raġel fuq uliedi lanqas u nassigurak li mhux li jien:' U reġa'tn,"lob minni li trid Monika!" Monika ħarset sew f'għajneh u fil-verita qatt qabel ma kienet rat lil żewġ serju u determinat daqs dakinhar apparti li qatt ma ħalef ha fuq xejn għax jibża' mil-ħaf. Kienu d-isgħa u nofs ta'filgħxj John ħareġ aħr u kien kważi ir-ritratt li kellu fil-but tal-ġek lil wiċha ħali John kien qiegħd kif jaraha jagħrfh tal-istess kuluru t-shirtminn taħ tal- mill-ewwel. Kien liebsġk u qalziet li jikkumplimenta l-figura ta'mudellli kien għadu anzi kien iħosu rilassat għal-r għax skont ir-ritratt, minn fuq l-internet, il-mara Amerikana li kellu appuntament magħh kienet tidher li hi mara sabiħ Kifħares ferm, avolja kienet xi għaxr 'il fuq mir-ritrattjaraha tifaċ lejn id-direzzjoni tagħh, Kienet mara twila kważi mad-daqqa ta' għajn, bilqegħda Leħn u introduċew fl-entratura tal-bar. Huwa qam u mar daqsu u fil-verita kienet isbaħ John ikkalkula li għandh mir-ritratt, għalkem daqsxejn aktar żmien milli fil- John dan ma kienx importanti. Stedinha tpoġi ruħhom il-Malti snin akbar minnu. u hi kif ratu tbissmet u mxiet lejn id-direzzjoni tiegħu. fatt stqarret li kellha. Pero għal 60 biexjltaq'mgħh. daqqa ta' għajn fil-pianobarta'lukanda lusża. jgawdi. Ma kienx nervuż, imnżel sar il-ħn biexjrġa'għt ma'xulxin. John qalilha bi tbissima li tħolk, Hi ħarset niżl f'għajneh "Jiena John, għandi u mbagħd għajneh 'I isfel u qaltlu "Jiena Lesley u l-pjaċir kollu tiegħ:' Staqsieha jekk tixtieqx tixrob xi ħaġ miegħu, u hekk għamlu. 'il quddiem is-serata kompliet b'mod pjaċevoli, lejhom jispċa jgħid pjaċir:' mxew lejn xufftejh u baqgħu Minn hemm tant li min ma jafhomx u jħares li huma koppja sabiħ li ma jaqilgħux għajnehom minn fuq xulxin huma ujitkellmu. Jitkellmu b'ton trankwill minn taħ hi tidħak b'mod seduċnti ċerta u senswali b' xi haġ l-ilsien u kultant li jgħidlha hu. Kienet tinħas intimita bejniethom. Wara ftit ħin poġiet li kienu ilhom hemm Lesley resqet daqsxejn oħra idha fuq irkopptu. Hu tbissem u poġa ieħor lejn John u idu fuq idha u hi trekknet ftit biex tkellmu f'widnejh, "Dan is-sufan komdu kemm tridu, imma wisq nibża' li jarrestawna jekk nibda neħilk It-tnejn daħku ħwejġk minn posthom u ħarġu Telgħtu sħia. Daħlu u għalqu tagħh li kienet aloġjt ftit sabiex jerġgħu Għadew jqajmu lil xulxin biex jgħadu kien u jorqdu għal għal sfrenati. Sa sbieħ ġimgħa hu rrifjuta għax lejl mimli passjoni, jinħabu ta' sess sakemm teskala f'orgażmi iżda qamu fiha għal l-bieb warajhom. Offrietlu drink iżda xi tridu jagħmel. eżawsti, maħbuin, mill-bar. fil-kamra spazjuż jaf eżat minn fuqek hawnhekk:' b'dak il-mod sottili li jinftiehem bejn żewġ sessjoni oħra ta' dellirju il-jum it-tnejn li huma kienu John kien kuntent li dak kollu li talbitu hu wettqu u għamel li jaqtgħlh kull xewqa u fantasija li kellha u jħalih mezz sodisfatta bħalm qatt kienet f'ħajith. Meta kien għadu qed jisbaħ qam mis-sodda, libes u kitbilha nota fejn qalilha li kien sejrġa'iltqmgħh Ħares dik il-lejla stess fid-sgħa lejha, ra li kienet għadh il-karozza tiegħu rieqda u ħareġ li kellu pparkjata fil-parkeġ Kif wasal id-dar, daħl soddtu. Raqad kważi ta'filgħodu. f'kamartu, ħa fil-kċna ġmielu minn fejn kienet ġeja - għax kemm ilu li reġa' tkun tista' tqatta' aktar ħin Rikeb biddel ħwejġu lejn id-dar. u ntefa' fuq kienu għadhom xi d-isgħa wasslet lit-tfal l-iskola u semagħh hemm. Qam mis-sodda u mar lejn il-kċna. ħali darba. tal-lukanda u rħielha shower, mill-ewwel. Meta stenbaħ Monika kienet diġa bix-ogħl u nofs bħal-ew bil-mod mill-kamra tagħh. beda jaħdem riħa tfuħ għadej ta' ikel warrab minn Monika kienet lestietlu kolazzjon hu, Monika waqfet mix-ogħl mat-tfal u tara li ħad ma jonqsu xejn fid-dar, għad 32 LXXXII 61 lanqas hu! Kif daħl, għandek Monika semgħatu, ħarset lejh u tbissmet, "Bonġu John, xejn ġuħ?" John poġa fuq iI-banketta mal-mejda u qalilha, "Bonġu imma ma rridekx toqgħd tieħu biex niekol filgħodu ħafn xogħl għalij, u inti jkollok il-qadi tiegħk John ma setax jieqaf milli jħosu jgħix Mon, ġuħ għandi, naf niraġ x'tagħmel xi ħaġ ... Grazzi Monika:' gratu obbligat lejn martu talli kientħalu f'darha u aktar minn hekjibqa'għx ma'wliedu wara dik il-ġeda finali li kellhom u li bidlitilhom ħajithom kompletament. Qatt ma kien jobsor li martu kienet mara daqshekk intelġ u kapċi astuta, u għamlitheu għax tasal tagħmilu f'mument meta kienet ċerta kien ħalefuq uliedu li kien lest jgħid Monika u fl-aħr li kien lest jagħmel iva għal li għadielh minn moħha li qed tiġen meta qaltlu xi trid minnu biex ma jiġldux aktar beda jara kemm fil-fatt hi vantġjuż Monika reġgħt għat-nej! tisfrutta r-iżos Għoliet li jkollok għal-vntġ spallejha u qaltlu bl-inoċeza m'għadhoxjisu u għajt u mbagħd bejnietna:' ftakr'xiħġ,"Hem bbukkjat hux? Mela mbagħd bilħaq,jen nieħdu għandi t-tfal weekend il-farm ta'Peter mejjet biex jarahom u Martina u Mattie jiġenu fuq id-debba l-ġdia li tgħid?" xtara, xi Monika daret fuq il-Iaptop li kien hemm miftuħ tiċekja xi ħaġ, naqbżuh fuq il-banktċ daret fuq John u bi tbissima ħelwa John għax ħalset kien li sibna li bih jien u int kuntenti u t-tfal se jtiru bil-ferħ ġlied John qabel magħh Fid- tiegħk!" kollha, "Kulm' għamiln t-triq tan-nofs - kompromess sal-ġimgħ aktar u fuq il-proposta ta' martu tbissmet u qaltlu, "Grazzi ta' xiex? Talli sibtlek xogħl? dinja trid tigħalem għax lil hu stess taha l-opportunita li kien jonqosha. Għal-ew jkunu kuntenti t-tnejn. Imma aktar ma beda jaħseb għax kollox kulma titolbu. John għadielu ftit suspett li dan il-pjan kien ilu xi ftit żmien ħasibh proposta daqstant €5,OOO għal se nħalihuek għandek u dehret qaltlu, "Dan il-weekend appuntament ma'sinjura Taljana li offriet u diġa żewġ iljieli fil-kumpanija tiegħk, free u tista' tavż pero l-weekend ta' wara lil Peter minn issa li nkunu nistgħu mmorru dakinhar:' John ħares ma ħdimt lejha, xengel rasu b'sodisfazzjon u ammirazzjoni u qalilha, "Qatt ma' manager eċlnti "Kul qabel jiksaħle lejla 62 ħi!" Leħn il-Malti daqsek Mon!" John;' qalet Monika b'daħk żgħira. "U strieħ sew għal­ Ħajl<u tal-Punent Maurice Mifsud Bonnici tul il-lejl is-buħja tinżel tas-sema ii. f'għadir bastiment bejn sema u ilma ċiras f'nofs wejfer iii. fix-xatt tan-Nil jegħrq fi dmugħ - kukkudrill iv. imdewwed bi kliem jixtarr it-tifsirdizzjunarju għad 32 LXXXII 63 v. żvelta fil-baħr mejta fi platt kaħlij vi. baħr imqalleb ragħw blata 64 Leħn il-Malti ma'ħlqu tingħ ... Bidu Mitmum Roxette Caruana F'Mejju tal-1986 waslet it-tieni tarbija għal-fmij jitpaxxa jħares li joħlq lejn din it-tarbijia ġdia, qawsalla żgħira Għalhek, bħal il-ġentur għadh inoċet, għal jleqqu bħal djamant min ikun qed josservahom. ma jsemmux lil din it-tarbija Fleur, fjura li biex tagħi Kienet l-għaxq għajneh rigal ċkejn ma setgħux kemm fetħ Apap. Is-Sinjur Apap kien ta' kulħad. merħba lir-ebgħa. Kull filgħodu kienu jgħadu s'għand il-familja Apap bosta nies. Kienu jistqarru li titwila lejn din it-tifla kienet tibdielhom ilġurnat bi tbissima u kuntentizza. Kelma komuni f'ħalq tkun "L-emozzjoni li nħos meta nħares dawn in-nies kienet lejn din it-tifla hija indeskrivibbli:' Din l-hena ma tantx damet tirrenja fid-dar. Meta kellha biss tmien snin, ommha u missierha kienu involuti f'inċdet tilfu ħajithom fuq il-post. Minn dakinhar intfiet it-tbissima fuq fomm Fleur u r-rifless f'għajneh jiġr bil-karozza fejn it-tnejn li huma sarimċjp u mżelġ, mgħerq fuq xufftejha mbikkmin. F'għajneh persuna mbeżgħa, mingħajr ma jifdlilha x'titlef jew x'tirbaħ jasal żmienha li għandh ħdax-il imma diġa ħaj tagħh biex tmur tingħaqd fid-mugħ ħars futur, mingħajr xejn, qiegħda kontinwu nieżl profonda, fil-bogħd. ħolm biss teżis mal-eroj tagħh. Ħars ta' u aspettattivi. Persuna li u tistenna bil-ħerqa li Tifla ta'tmien snin tidher sena. Xena xokkanti ta' tifla li mhux talli tilfet l-inoċeza daqet ħafn minn dak li toffri ħajet il-bniedem. Aspetti tal- li jikkondizzjonawlu ħajtu. għad 32 LXXXII 65 Il-familja tagħh ma kinitx waħd kellha oħtha waħd tagħhom li ilha ma tisma' b'aħrh kienu ħalew preċiża, kbira. Missierha kien tifel waħdu u ommha mhux ħażin, u l-ġenitur din id-dinja qabel Fleur twieldet. Anzi, biex inkun iktar missier is-Sinjura Apap kien marad serjament u miet erbatax-il ġurnat biss wara t-twelid tagħh. għaliex Madanakollu,xorta kien qisu li kien indifen ħafn il-marda li kellu tant kienet daħlet u kienet qed tgħejxu setgħ fil-fond, li moħu kien għeja biss qalbu u xi magni. Għaldqstn, tgħinha daqsxejn mill-ftit kuraġ li dak iż-men qabel ħafn, l-unika persuna li li kien jifdlilha hi wkoll, kienet oħtha kellha sittax-il sena. Wara din it-raġedj ma ntmess l-ebda oġet,żgħirjw għal-ġenitur taż-ewġ kien għad ibniet. Saħnsitr kbir, li kien jappartjeni sa sentejn wara dan l-episodju ikrah hemm il-pettne tas-Sinjura Apap fuq is-sink tal-kamra tal-banju, b'xi xagħr magħqud mas-snin, kif ukoll in-uċal tal-kċin, eżat tax-xemx tas-Sinjur fuq il-mejda fil-post fejn kien lestieh qabel ma ħareġ kellu destin ieħor! Mill-affarijiet kollha tal-ġeniur, biex ma jinsiehx, imma l-iktarħġ li kienettaffaxxina lil Fleur hi u tikber, kienet pittura li kien hemm fl-intrata b'veduta f'għalq mimlija sunflowers, kollha jħarsu kien hemm xbieha ħafi ħars '1 fuq lejn ix-xemx tixgħel ħafn, f'sema safi. FI-isfond (fil-fatt ma kontx tinduna biha mal-ewwel lejn l-inkwatru) ta' mara. Forma bla kulur, sempliċnt ta-pinġj, bħalikeu r-iħ kien hemm vażun ta' faċt kien ingħat li minnha tidher ċar x-xemx tielgħa saret tqatta' ħin quddiemu. Qatt ma setgħ Darba fost l-oħrajn Fleur kienet tifhem tiegħu il-mesaġ u wisq imsaħr, ma tridx tagħmel jew tqaxxar xi biċa kbira. Kienet oħtha envelop kemxejn żgħir, il-Malti b'idejha saħ kbira ma minn din ix-xena, infetaħ il-bieb rrabjata. Aljenata kif kienet, tant inħasdet u b'idha kif kienet fuq it-tila, ċaqilth minn mal-musmar. Malli l-pittura tħarke Leħn dejjem iżjed. u xi jqanqal din l-emozzjoni kbira fiha. fuq it-tila bħalikeu jmurx b'xi mod tħameġ 66 lejn it-tieqa u tibqa'tittawwal sa waqt li kienet mitlufa fi ħsibjetha, liż-ebgħa li daret bis-aħ din il-pittura lejn dan l-inkwatru, u iktar ma bdiet tikber iktar kienet daqshekk speċjali ta' barra b'saħ mas-ebħ u jgħaqdhom twal tiċas iktar x'jagħmlu taħ fih, kollha jħarsu simbolu tal-erba' membri tal-familja kuntenti u flimkien ifittxu dak li jsebaħhom tqatta' sigħat jmellsu ħafi figura umana. Eżat imdaqqas b'erba' sunflowers ġo tard waranofsinhar, bħalikeu il-linja ta' barra u kważi daqsxejn, minn mal-ħjt id-daqs ta' kartolina żgħira qalgħth deher nieżl tal-Milied, li waqaf eżat ħdejn i!-vażun inġbdet bil-fjuri. It-tfajla, li dak iż-men kellha madwar erbatax-i! sena, lura u qalbha kienet se toħrġ tal-ħsd t'oħha minn ġismha u issa dan l-envelop li qisu ġie xejn. Mitlufa kif kienet f'dagħi ix-ogħl, baqgħet tagħmel. dieħla mgħaġ Sabet ruħha iżom għal kbir effett mix-xejn. Oħtha ma tat kas ta' li kif qalet kienet ġratilh fuq xi ħaġ la f'kamritha. Fleur ma kinitx taf x'ħa taqbad f'dilemma kbira x'għandh kollox għalih? Tiftaħ Ma damitx taħsibh tagħmel;j l-envelop biex tara x'fih jew terġa' kien? U fuq kollox, min kien tefgħu li! oħtha jew tifgħu fejn hemm u għaliex? wisq li ma qabditx l-envelop minn fuq it-tavolina u b'delikatezza kbira bdiet tifħu, ma kienx isġlat. żgħira bit-aħ toħrġ it-tinja li tagħlqu L-ewwel ħaġ tal-plastik bħal li ħarġet dawkt'ġol-vżun bil-mod ħafn, għax malli din ġibdet l-ittra kienet fjura dawk impnġja. Minbarra l-ittra, u bħal sabet ukoll ritratt kemxejn antik, kulur sepja, t'ommha u missierha, ferħani, mgħanqi. Jidher li r-ritratt kien iteħd waqt xi funzjoni familjari, probabbli waqt l-engagement jew xi after party ta-ieġ. Kienu t-tnejn libsin pulit, imdawrin bi-iktar nies qrib tagħhom tan-nanna Karm. Ma setax jonqos li mal-ewwel ħars tibki kemm tiflaħ, tbus ix-xbihat tal-ġeniur bejn idejha tgħidlhom kemm tħobhm oħtha tagħh, ntgħasru biżejd, fetħ Malli fetħiha u wiċha u tistaqsi għalfejn warajhom. Meta bdiet terġa'i f'tagħh, karta oħra mgħads ħalew lilha u lil nifisha kkalma u għajneh li kienet imgeżwra qisha bdiet tibża'qrh. fid-dar lejn ir-ritratt infaqgħet madwar ir-ritratt. Bejn kellha kurżita kbira x'kien hemm miktub, bejn ma tafx kinitx indirizzata lilha, bejn kienx hemm xi ħaġ jgħidulha li riedu ommha u missierha ... ~TjLUa., 'Pr~ ~ sst.& duv~-l:tra. ~ lIU1 ~ ~ 0l~ q~ rJAdV., ~t(,>L&d-W01qI\Cr ~{SCU"Iislfu,tJvajŻqL u.&:Iru?ta,qrClli? clauJIvt.-~ ~raqtu\l, Mi.Ss\ffek dejjer.v tas~1\Q, ~ ~- ~a.-tiJj0 Lżda,t-~IU1.jleJ(bW ~ ~tJ, ssett 'pv taqa {r~4wv w '~t ~u:bta, ~ {v ~ cpru,~fdJle.at('Pv għad 32 LXXXII 67 T~,IDwQWi-taqmspe0v.PRk ~ IW.PR, rar qtaj~1\J 6Ma, ~ erJdo.r ~iQ, erJdo.r djClJl\QJ\t reziL\Ż 0v qatt ~ ~il:Xtna,jrues ~ sU\jt(!Q, 0v ta(4rel:i ~ t<9l\d L(, salet .j(19fI.II.Q, erqt.rQ, ta: lW.PtJ:Uk1 L(, lW.PtJ:Uk1 ieu? atJ'l1r.:~ ~ MO.rC1 S'lssQ, ~ 0v ertCljiQ, MC1 trJ.i:ek~ ~ .9SC1Wir:~ .9SSC1 qed fiJeeI, qed lsslr "tiClj&t. ~ eratjCU-taqtla. ClI\e;~ Lżda,r.~ 0vatJ'l1~WuI ~ ~ i~tqa, G-Wlw.PR,r~L(tJeqa0v atJ'l1qOWuI~ 'Xl; taqa, 0v tC9fst wi ~ ~runQ,L(J.l/a Rsfl1qst ~ q«:aeu~ ~. e.żat ~ Lż:eM41\O,. Lta.rsu, '~tu-q ~l\JseħIQ,at qattitarsu, '~, itarsu, fulQ, ~I\J d.o.k 0v qarC1 ieu?Mctq~ d.eiiel'Nitarsu, '~tu-q L(, ~ 0v ~ dar&1iJtqu, ~~ ~taq, 0v~ ~I\,( pQ,IJer~6Mawt'l1 .9er{(UIGw,~- 0v r.:~ ~ ~ ~-tCljiQ" 0v-taq~ldcJn;f(L, .9~-Q,toPrMO" ru0v~qtadejiQ,IDw ~ PQ,IJ~l\26saq l\lStQ,' ~ - dJ, IIIDw{(UIG witwljb&J.a" ~Q,dJ0v qtaddejiQ, IIIDW qaM ~{(LUi. svifRss. ~ L(, r.L~ 0v ~ U1b:9M Lż(9tWl1., dC1IJ~­ L6-Wttnl ta: tClji~ ;ijLtdu,W. TlJ\6€u1~0vat' L-~ ~ ~0vClj,Qż-M.eq 0v ~ta: I\I26saqq L(, -taq~ i~ 0v~ 0vwtL0vWi. T~, -12Lt; 0v ~ LM. i~atJ'l10v atJ'l11\6ejt& '~Q,tar ~ eqret r.tiJ\I\, qattqa&t erlfuQ, "tiCljI\iAa, l/Ja(Q, dlJV .9~deiW WLa,L(,yQ, 'fII!fIf!(IfJfJ Data: It-Tlieta, 21 ta' Lulju 2009 Ħin: 00:52 Lejla normali, storbju, żgħa, Malta biex jitgħalmu żgurli l-Ingiż mhuxħajoqgdt ġen. Għal-istuden barranin li jiġu hija atmosfera li tattirahom l-iktar lejn pajiżn kas il-ħn Leħn il-Malti u biex imorrujduqu ujkunu parti minn dan l-ambjentta'Paceville. F'temp ta'kwarta, żewġ 68 hawn żgħa minn dawn, ġuvni u tfajla, sabu ruħhom minħab A-ambulanza fi triqthom lejn l-isptar għal-oservzjni r-ogħda ta' ġuvni li ħakmitho riżulta ta' madwar erbgħin bogħd tal-qgħ li ħadu meta sabu katavru sena ddrugat malli daru l-ewwel kantuniera mil-lukanda fejn kienu joqgħdu. Data: It-Tnejn, 20 ta' Lulju 2009 Ħin: 19:34 "Ftit tal-ħin ilu, proprju fis-sitta u tmienja u tletin minuta, instab katavru ta'tfajla f'residenza f'Tas-Sliema. Mill-ewwel rapporti u investigazzjonijiet tal-pulizija jidher ċar li l-vittma kienet b'xi mod mhedda u sabet ruħha li wasslu biex persuna oħra sena u li jinħteġ u għoxrin f'ċirkustanz ttemmilha ħajith.l-f difċl li nstab li għandh li isimha jibqa' mistur, kienet tgħix tlieta waħidh f'dan il-fiat. Mill-informazzjoni li waslet lill-pulizija jidher li għal-inqs m'għandh lil ħad jiġ minnha u għalhek hawn Malta, kien iktar faċli għal-ti li jagħmel diversi atti vjolenti fuq it-tfajla li mill-marki li nstabu fuq il-ġ kien isir ta' spiss. Sorsi jistqarru li ta' kuljum kien jintlemaħ ġuvni ta' madwar erbgħin sena, li minn xħin imkien. Sadanittant, il-pulizija qiegħda dan il-każ. Tagħmel dieħl tħabr għand it-tfajla dan l-omiċdju ma deher tkompli bit-tfittxijiet tagħh appell ukoll biex kull min għandu jikkuntattja li-għas isem jidher li dan xi tagħrif biex issolvi fuq dan il-każ tal-pulizija tal-lokal:' Data: It-Tlieta, 21 ta' Lulju 2009 Ħin: 12:00 Mal-blokka kollha nstemgħ Iż-ewġ twerżiqa kienu ta' ġuvni ta'ħms koppja Ingliża u għoxrin semgħt bħal u dawk tal-ewwel sular sena, dieħl u ħierġ ta' bieb jingħalq, kważi fkamritha u b'leħn iżda magħluqin. maħnuq u l-ieħor ta' tmien xhur. Fis- ma tatx kas u baqgħet Raġel It-tfajla stenbħ u nħasdet u s-erħan ħafn kliem li majgħilx bil-kbir. Ħasbet iżda mitluqa f'sakra ma jarax art baq'dieħl u serju beda jgħid fuqha biexjisraqha jew biexjaużh, u bil-ferħ il-ħabs, dawn l-aħr tat-tfajla, u l-bieb tal-bejt. Xi kwarta qabel, it-tfajla qisu ħos fuq is-sodda, għajneh u jgħatilh. ma nbigħux, li ilhom ma jersqu lejn Malta għal sularta'fuq hemm flatwieħd, iI-partnegħh ta' tfajla li tinfed il-qlub. Il-blokk baħ. Aettijiet tat-tieni sular għadhom sens li xi ħad kien daħl kifdawrettikka rasha indunat li kien li ma kien ħad barrani marret tiġr għad 32 LXXXII taqbeż 69 għanqitu. fuqu, u nfetħu Iżda beraħ dieħla iħarsu ċas fl-istonku tagħh t-tbissima ta' fuq wiċha malajr tqarrset, u għajneh fil-vojt. Malli rassitu agħh,m ħaset xi ħaġ bil-ponta u fi ftit sekondi wiċ dan ir-aġel t'erbgħin sena beda jitlef il-kulur sakemm ġiet dalma sewda. It-tfajla nxteħ nstabtet mal-art u qabel, mal-komodina. Mat-tisbita, iI-vażun mal-art bla ħaj. Rasha tal-fjuri li issa kien sab ruħ f'dan l-appartament waq'ħdejn il-ġ isem mejjet tat-tfajla u tfarrak f'elf Il-fjuri ġew wiċhom 'I isfel mingħajr ebda sforz biex jippruvaw jittawlu flmkien u waqgħu lejn ix-xemx li issa kienet qed tbatti. Tnejn minnhom baqgħu ħdejn il-ġ isem, oħra waqgħet naqra iktar 'il quddiem mit-tnejn ta' qabilha u r-ab'wħd niżlet fuq il-ġ isem mejjet. Issa l-ġurnat ntfiet. biċa. Data: Is-Sibt, 24 ta' Mejju 2008 Ħin: 22:00 "Hi!" "Hi!" "Waħdek? "Le, qiegħda ma'tnejn minn sħabi. moħna Marru jilħqu jibbukkjawvann biex ikollna mistreħ:' "Diġa sejrin, għadhom l-għaxr?' "Le, ovvja! U llum iktar għax għandi l-birthday!''''lsa! Happy Birthday! Kemm għalqt?" "Thanks! Twenty-three. U int kemm għandek "Forty, imma għadni nidher madwar għaxr żmien?" snin iżgħar hux?" "Eħe:' għidlhom "Mela talli llum għandek il-birthday u għedtli jinsew il-vann u llum 'ħab li hi okażjni lura d-dar. Intom m'għandkox għaġl hux?" ngħidlhom, 70 li nidher iżgħar, speċjali kif jiġu sħabek nwassalkom jien "Vera? Kieku aħjr b'karozza personali għax naslu qabel! Thankyou mela. Kifjiġu sakemm ma jsibux xi lift ieħor dawk għax ma tantx jaħsbuh wkoll!" "Nista' nibqa' magħko għal-ej? Ili ma noħrġ ma' birthday giri speċjali:' "Iva mela, mhux xorta. The more the merrier!" "X'jismek?" "Fleur Apap:' Leħn il-Malti Leħn Charles Flores Il-eħn Ġar li ħesrm tmewġ miegħu mar-iħ fdalijiet u rwejaħ Mal-moffa tal-ħin. Iżda tal-għodw li weħlu Weraq u tajn. Dud u qrempuċ. fuq kollox sab il-kliem li int u jien xi darba Konna ħażin Fil-ġne tas-skiet li minnu l-arja tinħas tobrox il-grżmejn U tikwi d-dawl f'għajnek. Madwarna l-iġba Il-ħnejaq tal-imgħod tagħhom Issir bħal sinfonija. Iss' ilbes U farfar il-ħamrj Irfist biżejd Ħalejt jwennsu, ktajjen kbar li fihom il-ġometrja iż-arbun minn bejn is-swaba'ta'saqajk. tifkiriet, warajk il-passi niedja Li ħtieġlk tmidd ... u terġa'mid ... Tul ħajtek. għad 32 LXXXII 71 Ġimgħa Għawdex Kurt Debono Il-ġurnat jaraha li ma trid tgħadi Kemm ħa jdum jitfa' aniżet "Ara ħa nixgħel imġde. naqra t-televixin;' tenna waħdu. L-aħr kien diġa li naddfitu tindifa kienet il-mara tiegħu. ħin Kien diġa miegħu jiġuh u jisma' t-werżiq stampa wara l-oħra ta' pjaċir tagħhom fuq is-sufan Hekk kif ftakar fiha malajr il-ħab tagħh f'pożizjn li kien jidwi f'widnejh u differenti. F'daqqa waħd minn fuq il-mandra li kien bilqegħda fuqha u bi twerżiqa anke lil Anton Grasso qaleb il-mejda ta' quddiemu u telaq jiġr b'kemm Alla tah saħ li tkexkex jagħti ġo wiċu lejn l-album ta-ieġ. Dik kienet saret it-terapija tiegħu.lqa'rw li jġibhom l-ħin. kuljum. beda jiħmar qam jiġr jaqbad jgħadi Intefa' ċomb donnu tilef rasu imma kkalma kif seta' u xegħl iqat'ħfn jerġgħu b'xejn. Ma jafx kif ħa fil-kafe biex forsi jinsa? trietaq jagħmilho ritrattta'dik iI-qaħb. ħuġiea Wara fl-ashtray u jfaqqa' daħk dimunijaka wara l-oħra. "Hekk, hekħu li qgħadt ġofikja taħxi qaħb tax-xitan!! Nirraktmut bl-AIDS int u dak il-pufta minn wara dahri!" * * * It-testiera kienet għodha roundta'dak iI-jum.lħstax kif għalq l-għoxrin Leħn ħofra ta'dik il-ġmgħa u hi t-tmintax. Itaqgħu lum il-ġurnat. 72 ħafret il-Malti fil-ħajt hekk kif kienu bdew it-tielet btala f'Għawdex. kif jiltaqgħu ħafn Hu kien għadu żgħa tal- Raha Paceville, ħareġ magħh biss li kienet bagħsitlu żejda f'saħn t'alkoħ kull muskolu f'ġismu fuq żaqu. u rat li ma kellux gramma xaħm Tletin sena wara żaqu kienx jinteressaha. Daħkitlu, bela' l-ħobż u ormoni, tat u l-mobilewara tibda tasal kwarta qablu, iżda tatu daharha, ħaket miegħu u telqet. U l-mazzun bis-sunnara, ix-xlief u l-qasba b'kollox. Kien irnexxielha u t-tnejn li huma marru jiftaħru ma' sħabhom bil-prova t'Erkule li kienu għelbu. Xahrejn wara kienu Għawdex iqalgħu il-flett kellu jinvestiha f'żejt M'hemmx x'tagħmel l-flus lil tad-durex. Il-kera li qala' sid għas-od, injam għat-esir imma, żgħa u spiża li jagħmlu Huma fi żmienho bil-libsa sal-art u l-attivita matrimonjali kienu jagħmluh hekk tordnalhom il-Knisja minħab kontra qalbhom għax t-tfal ... jaħsr! Vera kien jiddejjaq Zanzu miskin imiss sider Nena u hi miskina kienet tiddejjaq tħos Zanzu, l-iżjed żebgħa. parti mil-Ġenrazjo Meqrudin kif laqqmuhom Zanzu l-Bidwi u Nena tal-Ħxi. saħ hi ma l-arblu tad-dawl ta' meta kien iqabbdu mal-grid nazzjonali u jobżq b'kemm għandu kurrent. Xi dwejjaq! X'tortura Spanjola! X'inkwżzjo! Jitbikkmu kienu! * * * Qam, tmattar waħd kif tmiss il-ġ hemm, u kellu jiġbor wieħd u mar jieħu ftit kafe. Magg nadif ma kienx mill-Everest ta' platti maħuġin fis-sink. Kien kollu skorċa li kien hemm u mtebba'bil-glalen ta'te u kafe li daħlu kien hemm il-fdal tal-ottu li fittet xi xahar u nofs qabel. Laħlu qala' s-sediment u tefa' l-kafe jagħli ġo fih. Żiedlu fih. Fil-qegħ kemm kemm tapp aniżet u mar jintefa'fuq il-kompjuter. Bumm ... bumm ... bumm ... "Ġa bdew ituha dalgħou" waqfien!"Kull tqanżiħ mal-ħjt gemgem minn taħ ta' pjaċir, kull twerżiqa kienet tfakkar lil tal-ħmes Kienet ħadith kienet taħdem l-ilsien. "Ilhom ġimgħa tat-tfajla u kull taħbi sular f'martu. drawwa li taħdem fit-tard, anke sal-ħdx ta' billejl. Binhar t'avukatessa ma' kumpanija kbira internazzjonali. U kienet imlaħq sew, b'paga komda tant li hu ma kellux bżon jippreferi joqgħd id-dar jagħmel ix-ogħl 'I hemm u 'I hawn u jaqla' ewro żejd. jaħseb hu kientagħml. għal-pjċir Mhux riċeka ma'ta'fuqha u ħafn b'għatx bla tat-testiera ta'żieml sakemm tidħol joħrġ jaħdem. Kien tad-dar u kultant jikteb xi programm Iżda fuq każi billejl mhux it-tip ta' riċeka li kien passati tal-istess xejra. Iżda riċeka drabi ma'xi kollega. U hu kien jibqa'jistennieha id-dar u hi dejjem taqgħhul għad bil-perżut. 32 LXXXII 73 Nefaħ 'il barra biex itajjar din is-ħab ta' ħsibjet u jibda jikonċetra fuq il-Java li kellu quddiemu. "Kull ġimgħa ta' kull sajf, Madonna. Qisu Malta m'għandhox u joqgħdu jitbellhu u jilagħbuh bla nifs, il-ħn Iżda kollu jaħ fejn jixxalaw t'Adam u Eva. Kulħad hawn fuqi għadej .. :' tisbita kbira tat-testiera u t-werżiqa tat-tfajla qatgħul kliemu. * * * Eżat kif stenbħ ħarset lejh u tbissmet. Anke rieqed ħe/u. U qamet mis-sodda bil-mod. Libset il-qmis tiegħu show li-ġren kemm kemm ma tagħmilx u marret tlesti l-kolazzjon. Kellha idea ta'kolazzjon ġdi xi ħaġ li ommu żgur tefgħ żewġ qatt m'għalitu. Għamlet f'moħha, tazzejn ċikulat gallettini fi plattina. Kif semgħtu taħrq jieqaf jonħr daħlet u ħdejh fil- kamra bi tbissima fuq wiċha. * * * Kienu ilhom isemmuhielu lil din Jenny fuq is-sit tal-poker li kien jidħol tgħid kuljum. Apparentement għandh ilma u għal somma żgħira Imbagħd tgħidlha par qishom żewġ ta'flus tiġ tiċeja mimlijin u bil-webcam b'kollox. u hi titolbok il-flus skont xi tkun ir- rikjesta. Teknikament, hi qatt ma setgħ prinċal t ibżeaq miegħk x'tixtieqha tagħmel fih tista' tirrifjuta għax dik kienet ir-regola tas-sit. Għamel kafe bl-aniżet, biex jikkalma ftit, u xegħl mara li kien kellem kienet l-istess waħd il-kompjuter. L-ewwel li kellem l-aħr. Dik il-qaħb kollha. "Ma rridx niftakarfiha. Le, le u le. Irrid ingawdiha kif nista'lil dil-famuż tbissem waħdu uman għal għajne u għal kull xewqa tal-irġe, is-sit partikolari li kienet taf tgerfex xi ħaġ FI-aħr daħl fis-sit, ireġsta din Jenny tifaċ. biżejd biexjagħfs 74 wara xkora dagħ, il-buttuna biex jidħol huwa u jogħrk U fid-daqqa u l-ħin Leħn iżda l-unika ħaġ il-Malti Kien diġa li ċaqlet fuq dan ħals u beda jistenna lil li kien hemm miktub u kien ħafi hu l-ewwel ikellimha. idejh. imliet l-iskrin tal-kompjuter. Ċoe, mal-kamera tagħh. ta'ġismu kienet l-unika waħd bil-Malti. Dehret prontament fil-ħn "Iw' istja!" għajt imċafls Jenny;' hekk kif illogja fl-internet. Barra li din Jenny hija festa ta' ħelu beda jħos kienet il-ħabt'gjneh xi ħaġ sidirha. Għax tiċaql dak kien fin-Nofsinhar hekk kifċent daqs ras ta' labra u saret ħamr nar. Ħad, jixbah lil tal-eks mara tiegħu ħad u beda jħosu il-kalma hekk kif għad pjan minn ġo "Bonġu, Jenny" fetaħ "Bonġu, Mister" qaltlu hi u tegħmżu. "L-ewwel ħaġ jgħidlha inża' u ħad ma kien qallu li wiċha jitlef il-paċenzj u jirvilla iżda żam moħu. minn bejn snienu. "Fiex nista' naqdik?" kollox. Irrid narak hekk kif għamlitek il-mummy:' "Mela le. Twentyeuro for that:' "Tieħu għoli joħrġ t-tifla" qal bejnu u bejn ruħ. Imma ma riedx iqarras wiċu ta' qam miel. Inkella l-pjan li kellu f'moħu u kien ifalli fil-konċepmt tiegħu. "Mela le, sabiħ;' qalilha bi tbissima mqanżħ. U lanqas leħaqfrgh l-flus li ma bdietxnża'suvm, meqjusa. Għalkem il-ġurnat iżda kienet twila u kienet għadh taqdi kemm jista'jkun il-klijenti. L-Univerista ma tiħalsx Sħabu iħal tax-ogħl dan l-għase "Għandek b'għaġl żagħu, riedet waħidh. kienu qalulu sew. Kienet mazza ta'vera, imma ma setax itellfu u kompla jgħidlha: lajter ħdejk?" "Iva ... għaliex?" "Ixgħelha u itfa' jdejk fuqha" qalilha bi tbissima sadista. "Le! Its painfu/!" "Nirrappurtak u tispċa bla xogħl allura?Tafx'inhi r-regola!" "Ok, thirtyeuro then" qaltlu b'ton rassenjat. "Kemm jista' jgħidl hekk? Hekk jew b'hekk kwarta ċans minut"ħasbe għandu l-iżjed u diġa agħr minn għadew għaxr bejnha u bejn ruħha. "Idejk l-oħra u wiċu issa! Aħraq idejk l-oħra ja qaħb!" Għajneh kien vjola bir-rabja li kellu tbaqbaq ġewa r-agħw ħierġa kienu ħomr nar fih. Barra minn hekk kellu minn ħalqu. U dlonk obdietu. Ma tistax topponi nies imġen ta' dat-tip. Żewġ minuti baqgħlu. "Issa jekk tagħmel dan li ħa ngħidlek intik mitt ewro. Tidħlha? malajr u ma tistax tirrifjuta jekk taċe! "Yes!" werżqt. Il-paniku li kellha fuqha, imħalt beda jnessiha l-Malti. "X'ma nagħmilx "Aqbad borża u orbotha m'għonqk Weġibn Smajtni?" għal f'doża qawwija mal-biż' mitt ewro?"ħasbt. issa! Il-flus tajthomlok! Jew tridni għad 32 LXXXII 75 nirrappurtak,ja qaħb? jgħat Qaħb bħalh int! Bħal dik id-demel ta'eks mara!"beda fuq il-microphone. skadielu ftit wara li ġegħlha Fortunatament, il-ħn tagħmel dit-tortura. * * * Kif fetaħ għajneh ir-ħa mill-ewwel induna li mhux qiegħda ta' ċikulat taħrq ħdejh u beda jxomm fl-arja. Dar lejn il-bieb u sabha hemm, titbissimlu. Newlitlu l-plattina u filwaqt li lissnilha ringrazzjament dar biex ipoġ fuq iI-komodina. Kif dar lura jsib sidirha ċentimr weqfin iroddulu l-għodwa kollox minnu bil-ponot t-tajba. It-testiera reġgħt taħhom 'I bogħd bdiet tħab isemmi xi ħaġ u ċ-ikulat laħqet bJ\dam u Eva iżda t-werżiqa kesħt. Semgħu ta' pjaċir lil ta' tagħh tfietu totalment. * * * Dak l-imbierek ta' Syntax Error ma setax isib fejn qiegħd "Imma għal? u beda jiffrustra ruħ. Għal?!" Sabbat idejh mal-mejda u qam bilwieqfa jipasġ. "Anzi daw' il-boloh waqfu ħaq Iżda ma laħqx L-għira spiċa għal-qbeċ!" l-kelma li ma reġax u r-rabja mħalt semagħh tingħ. f' Molotov cocktail emozzjonali xegħlu għajneh ħodr. "Jekk jerġgħu! taħ Ħaq għal- ... Jekk jerġgħu jibdew!" għajt waqt li ġera jfittex is-sodda ... * * * Kien sar ħin speċjalit l-ikel u fis-sitt sular kien hemm riħa taqsam t'għaġin Bolognese, kulinarja tal-ġuvni. "Prosit! X'naqra platt għaġin għamilt, qalbi!" qaltlu waqt li faqgħetlu bewsa. "Ħaġ żgħira, "Ħeq, u l-ħin ħaġ żgħira;'weġbh, bi tbissima ta'gratitudni fuq xufftejh. ikolli nippremjah lix-chefhux;'qaltlu bi tbissima seduttiva. Fid-daqqa qabditu u tefgħu "X'inhu storbjuż fl-art. ta'ħn; qalilha qabel fetaħ is-siparju għal sessjoni oħra. * * * lx-xemx mill-Punent kienet dieħla hemm fuq il-mejda. 76 Leħn il-Malti fil-kċna u waqgħet fuq l-oġet iswed li kien "Issa ż-ejd U ħareġ kollu lejn bilġr żejd!" għajt 'il fuq lejn is-sitt sular. it-arġ. * * * Kif raha titbaxxa biex iġb il-karti mill-basket kellu veduta madornali ta'sormha. lx-xorz abjad li kellha fuqha beda jbati biex iżom kollox ġewa. Ħas il-pressjoni ta'mument mar għalih minn wara u tefagħh maltad-demm tispara u f'saħn ħajt. Kienet it-tielet waħd tal-jum, il-ħmstax ta' dik il-ġmgħa. Beda jitqanżħ iżjed mix-xemx li kienet waslet fi tmiem il-vjaġ tagħh. * * * Tela't-rġ tnejn tnejn bir-agħw f'ħalqu. ried. Beda jismagħho għadejin Issa daqshekk! Qażitun, Fetaħ il-bieb bil-mod. Żgħaż Ħares tnejn madwaru u sab il-fiat li gass mal-pjnċ fis-salott. Madonna, tittorturawni! qal bejnu u bejn ruħ. stupidi ... mank isakkru ... inkiss inkiss u ttawwal fis-salott. Ra lil martu mal-ħjt b'idejha miftuħ in, kemm kemm baxxuta. Id-direttur Daħl kien eżat warajha jżomilha xagħrh sidirha joqmos. Rah jheż li hu minsi. F'daqqa waħd twerżiqa nobis hekk kif leħqt Imbagħd rah u hu għola waqt li jdaħl u joħrġ snienu flimkien. Ra għajneh ra lid-direttur jieqaf bi tqanżiħ il-quċat żgħira il-membru. Ra jleqqu fl-estasi. Ra u hi tħanxr tal-pjċir. jdejh. * * * lż-agħu t'għoxrin f'estasi ta' pjaċir. U mal-"Aħ!ingqdu Eżat beda għadej kif tqanżħ bla waqfien kif raha baxxuta hekk. Kienet ftit hi bdiet twerżaq. l-bumm u ż-lieġ quddiem dik il-ħmura. Imbagħd "Il-għa qlibthieli?!" ra lil tal-ħmes Għafs il-grillu t-tieni darba u t-werżiq ta' demm u mħu mal-flattas-sitt sular. mal-kamra. Ma felaħxjiċq sular iħares tal-orgżmi lejh u jgħat: nbidel f'taħli waħd * * * tiegħu. lx-xemxtaħ staħbie ix-xefaq u għosfrt.lI-ba FI-istess ħin, Zanzu u Nenaftħu Meqrudin. Kemm ħa jdumu jgħidu xorta waħd kompla l-ogħba kapitlu ieħorfd-skujn Ġenrazjoi fuq il-politika? Fuq id-divorzju? Fuq l-Arriva? għad 32 LXXXII 77 Silvja Plath Aida Sede 80żnijak Spalila sam sve svoje pjesme Sva slova, sve rijeci, rime Stihovi su kasljali od dima I umirali u mukama Ingliż I burned all my poems All the letters, the words, the rhymes The verses were eoughing in agony and dying in the smoke ofmycrime (traduzzjoni mil-Bożnjak 78 Leħn il-Malti ta' Aida Secie) Malti Ħraqthom kollha l-poeżij tiegħ, l-ittri kollha, il-kliem, ir-rimi Il-vrus bdew jisogħlu f'agunija, U jmutu fid-uħan tal-atti tiegħ (traduzzjoni mil-Ingż ta' Kit Azzopardi) għad 32 LXXXII 79 Xewqa ta' Mħab Charles Casha Waħdu s-sajjied xwejaħ, fuq blata, bil-qasba, jistenna bil-ħerqa, il-ġbda tal-ħu taħ l-ilma moħbija. U sieket, jiftakar fl-imħab falluta li darba kidditu u fl-aħr u ħarbet farrkitu bħal għal dejjem ħuta li xammet il-lixka u għebt 80 Leħn il-Malti fid-dlam. Inkontri Sfumati Clifford Jo Żahr Il-ħaj bħal bħal tgħixha fil-każ fi flixkun. Flixkun f'sieq tfal ta'xi erba'jew ħames ta'ballun f'saqajn plejers li ilhom jitħarġu minn naħ għal oħra, idur bla waqfien xejn. U xħin biex ma tispċax biex ma tmurx taħrb, isibuk qalb dil-konfużj ġo kollha jistennew il-wegħda li jinbidlu f'xi ħaġ suq ħa sarli l-ħin. kuluri jgħamxu għax il-ħn oħra, jiġu isbaħ jiġbru fliexken oħra, u ifjen għal jixħtu ambjent kollox f'daqqa, ejja Hekk rajthom jagħmlu l-lukanda. Kienu mimlijin għarq, kliem bi-żjed sabiex attent li ma tispċax ma'xi nofs tużan Bluha! L-aktar jekxħin mmorru għax jerġgħu jgħarxu trid toqgħd xi bring in site, intitolata 'PlastikjewĦġ; ħafil l-għat nifs biżejd, u jkollhom joqgħdu kollha. Imbagħd sostenibbli. Ħmerijt! Sejjer jogħġbhm,iftulek tintilef minn sensik. U kif jaraw li ħadt jagħlquhek, snin. Mhux fil-mestier iż-men. dalgħou jien u dieħla b'kompetizzjoni bejniethom min jiżbogħ l-għajne. Kollox flimkien, ħorx il- borrox u ejja jiswa l-flus. * * * "BonġuVaes. Għandeklqg tal-Iożr. fil-ħdax. Mitluba tikkonferma jekk aħniex xahar ilu. Ħa, għandek Fil-kwarta se tidħol se naċetw il-kollezzjoni l-ġdia il-fajl li tlabtni. Fis-egħa id-disinji mibgħuta itla' brejk u noqgħdlk jien hawnhekk, tinkwetax:' Ibieraħ. Fuq skrivanija mimlija files ma nafx kiftistenna nagħrfliem Għandi wieħd tlabtha minn kollox hawn. Dahri lejha kont u dahri lejha bqajt. Lucienne għad 32 LXXXII 81 għandu jkun taħseb u joħrġ li kulħad bħalh. la jdoqqu l-erbgħa. Jidħol Ma tafx li Ibieraħ nara dawk id-disinji kollha, wieħd kollha biex ma mmurx naqbeżxi mil-eħor, iżda għax-ol bqajt hawn sat-tmienja nipprova wara l-ieħor, wieħd. b'dik il-ħerqa kien differenti wisq u lanqas fondi adegwati ta' kullimkien m'għand. Din xi l-mniefaħ tefgħ hawn? U ajma! Qisu ħad naqra wkol1,'29 people like this'. Mela vera kulħad jew? Ara kemm qiegħd ġiet qatt ma żewġ. biż-leġa sew hu, qisu se jiżloq dik x'libsa hi! Qisha ħuta Naħseb u l-entużjam Mhuxgħawied biex nara l-prezz. Lukanda daqs ħabs, sabiex nibdlu l-Iożr tieġ. kifjiskorru t-tmienja, Ara f'għajneh sar illum f'dik il-libsa twila li għandh! U tidher biha. Mela vera li ma tlift xejn ma mortx it- mhux kellhom ikel tarax! Ara ħa ta' ritratt dan! Issa bil-għaq niktbilha:'Proset pupa x'daqsxejn eh! U kif dak niltaqgħu serqek kemm ilkom marbutin!'U iva, ejja ħa ftit tafx, mhux Melchior nagħmlih like kif qiegħda fiż-na. * * * "U qed ngħidlek tafx Ċens. qlajna għajne Neżgħt kollox u niżlet b'xejn! Aħna nblajna. Lanqas waħd. minn fuqha! Qisha sirena bdiet tgħum. Ġismha skultura Titpaxxa!" "Mhux ta' b'xejn li ma bdejtx twieġbu eh dak il-mobile żmagt li għandek! Min jaf kif kont mitluf!" * * * Is-soltu storja. Kull filgħodu. waħd tgħum Kuljum. Għas-jf għal-kwiet fejn ikunu jsewwu. Irġiel isaħn jaraw imġewħn. Ilpup. Bil-mara d-dar żaqh mal-kuker u tberred l-ikel li tkun ilha li sajret minn kmieni waranofsinhar pass pass mar-iċet li jkun taha l-kok fuq xi programm minn dawk il-medjokri. M'hemmx x'tagħżel min-nisa tad-dar; ħrief Jekk mhux għar-ġel, lil omm ir-aġel għal Imbagħd u nidħlu m'għoġbni għalin Kollox tagħn. u x'nagħmlu u mindu ommi sfat waħedh mat-tifla ta' sieħbu, ballata, kulħad jgħafeġ kollu. fuqhom Noħrġu kmieni Karozza nsuquha aħn mhu affari ta' ħad. lż-wieġ wara li missieri, bħal-qij, komplejt nikkonferma kemm jien għandi il-Malti jseftru l-ħin waħd. x-xebbiet, li sidna mhu ħad. tard filgħaxj. Post fejn noqgħdu Leħn li jibqgħu uliedhom, u jekk dawn huma ftit, dejjem tisa'żd 'ajma' jew 'aħ hemm aħn filgħodu ġwejda jew ommhom stess. Ħalt u jistenniehom li ma jgħidux 82 kemm hu twil! Ma jistgħux li ma jmorrux jissendikaw mill-gallariji tal-kmamar nibqa' sidt tiegħ biss. qatt mar nnifsi. Jew ejjew ngħidu kważi, kuljum, kull filgħodu, paga għal għax dak l-imnefaħ ta' pa/m reader qeridni. Iva irrid inkun hawn fil-ħn ġiex minuti li nidħol biex ma jaqtgħulix xi siegħa mill- tard. Għajet! "Vanessa, Lucienne ħalietn:' * * * "Għadi Julian, għadi. "Bagħtni Il-bieb dejjem miftuħ għalik. X'ġabek 'I hawn?" Patri Karmenu, qalli li tixtieq tkellimni. Veru Father?" "Dażgur. Sewwa qallek il-patri. Ara jogħġbkx:' Kien wa/kman. Dak iż-men kulħad kellu wieħd, kellniex. Ma setax ikollna. Għax li jqumu bosta flus. Aħna ġenrożita minbarra aħn. Aħna ma it-tfal tal-kunvent ma setax ikollhom affarijiet ridna nidraw ngħixu tal-benefatturi. Kien sabiħ b'inqas. Konna ngħadu bil- immens. Ditta mill-aqwa. Sony! Ftit kont tara ta' dik il-kwalita. 'jektgħidl xi ftit affarijiet jista'jkun tiegħk li ma toħrġux barra miċ-ela mil-lum stess. Iżda tiegħk jew turih lil sħabek. trid twegħdni Ftehemna?" "Mhix problema, Father.lnwigħdk:' Il-mistoqsijiet bdew fuq temi mill-aktar komuni. Dwar iż-men l-kunvent. Għaliex ħaġ spiċajt hemm. Kif inqatta' l-ħin. li dejqitni. FI-iskola kif jien sejjer. X'beħsin hemm, u l-bqija. Iżda iżd fil-ħmura. Ħasejt miegħ. mbagħd, iżjed jiżerqu għal 'I isfel. Riedni neħi fil-wa/kman.lI-wa/kman.Sony! Aħna nagħmel ma beda jgħadi la noħrġ l-ħin, wiċ minn beda dejjem dehxa ma' dahri kollu. Idejn iI-Father ħasejthom Minn fuq spallti niżlu Kompla nieżl kemm ili Jekk qatt kienx hemm xi kesħin quddiem. Neħil l-flokktal-Metallica. l-qalziet ukoll. Jien ma ridtx.lmma fakkarni Dakiż-men kulħad ma kellniex. Ma setax ikollna għax affarijiet li jqumu bosta flus. Iżda kellu wieħd, minbarra aħn. it-tfal tal-kunvent ma setax ikollhom jien ma ridtx inkun iżjed wieħd minnhom. Ridt inkun differenti. Ditta mill-aqwa. Ftit kont tara ta' dik il-kwalita. Sony! Xtaqt inkun differenti. Stajt inkun differenti. Ħalejtu. il-ħn naf li hu kien maġenbi, qomt sibt il-wa/kman imkebbeb ġo bdejt inweġa' "Julian, ħa fittex avżni Xrobt it-tazza ilma li offrieli. Dak mal-art, mimdud. Intlaqt minn tuli fl-art u xħin ħwejġi. Ma flaħtx inqum u xħin irnexxieli, bilqegħda. mmur brejkjien. Jekk iċemplu u qis li ma tagħix għal-ordni tad-drapp tal-purtieri risposti definittivi:' * * * għad 32 LXXXII 83 Wasalt tard. Ma sibtx nipparkja. Il-Belt għalhek ssib qatt. Ħlief toħrġ għal jew filgħaxj jerġgħu diġa li jiżbank wara l-ħams, xi erba' sigħat u mħab jieħdu Wasalt bl-eżat tagħhom ħsieb passjonali, ġabu it-tfal li t-tnejn flimkien, b'dik it-tant fid-dinja. 'il fuq. L-irġel ħames Ibiesi fuq l-irkoppa, b' saffi ta'lħm imqabeż bl-ingravajjet u l-qomos maħlu. tort? Ma kinitx għadh siegħa. Il-karozza bit-tebut u xi nofs tużan knisja. Is-sinfonija mżar oħra warajha waqfu quddiem il- ta' biki tal-kukkudrilli bdiet immedjatament. Il-biki nstema' jonqos hekk kif in-nies inġabret "Skużani ħalejtk "Tibżax, tistenna. Iżda kont għodni kmieni Ibieraħ! ġewa. weħilt se nidħol ġo ta' dal-qassis li sabu mejjet nieħdu * nitfa spazju. Ix-ogħl beda jiżde. ġurnali li setgħu mingħajr il-karti u l-files li kelli ma kinux iħalu Iżjed iżjed. ma beda jgħadi ż-mien in-nuqqas Minn dakinhar li telqet ġibna jkunu effettivi. Iżda ħlief tfajliet li jridu jaħdmu aviż fuq l-iżjed għas-jf, jew xi forma t'esperjenza m'applikawx. "Ideċijna li nibqgħu sakemm jitfaċ mingħajr xi ħad "Ma nafxjien! Kienet taħdem Hu u jkellimni ħarstu segretarja tad-dipartiment għalis, addattat. Ippruvajt nikovċha tridx taf. Hi kienet l-aqwa waħd, Julian, ħa daqsek u għajn xeħtha kien jingħat kopja ma'kull ħarġ.Tuij mogħti Leħn minn kull qasam. il-Malti terġa' lura, iżda ma ngħidlek:' ħażin minnha qatt ma rajna!" fuq l-ixkaffa ta'warajja. Fuqha kelli l-fuljetti u l-kopji kollha tar-rapporti annwali li kienet toħrġ 84 kafe int ukoll! Dħaln?" * l-iskrivanija ma bqajtx narah. Bħas-oltu, ta' Lucienne bdejt inħosu Il-quddiesa bdiet. Regional Road. Nidħlu?" għal-funer Issibhom il-postijiet fejn niġu * Wiċ waslet. jien kont dik li kelli nistenna. Mhux hi. minuta li rajthom demonju. F'dik ix-xemx Stennejtha xi kwarta. Ħmistax-l ħasejthom minn qaddhom Xejn maqful, xejn pulit. l-eqqel t'Awwissu. Tagħtihom se nsibha hemm, qabli. Iżda tisreġ xejn. Nies liebsa l-abjad. Tfal xejn. In-nisa b'xegħa xi tlieta, erba'jew saħnitr Bħalis mil-ħade li sakemm jaslu jkunu - fit-3p.m.lx-xena li rajt ma kienet ġdia l-iswed, u xi wħud Ħsibtn jekk iddum ma kif ħafn lura d-dar man-nisa ġwejda għamlu għoża Fejn tipparkja ma F'xi parkeġ minnu; mas-ebħ, tal-ufiċn ma nġergħux. tliet okażjniet. il-lukanda. Kull dipartiment tal-apprezzament minħab fis-sehem Bħal qisu ċas. Bjad. Minn leħnu deher konfuż x'jaqbad ilissen u immedjatament sellem u telaq. * * * "Hello, Vanessa speaking, haw may I help yau?" "Vanessa, Julian jien. Dak il-walkman li hemm fuq l-ixkaffa ta'warajk ... dak minn fejn ġibtu?" "X'walkman? .. eh dak? Dak kont nara lil Lucienne tużah xi kultant. Għalfejn? Jaqaw tridu? ... Julian?" Qata'. Dan x'inhu jtih dalgħou? maġenbu Mela kixfitu waqt li kien qed joħlm biha jew? * * * ġo Dakinhar niftakar li ntlaqt minn tuli A-art u xħin ħwejġi. Illum m'għadux ġol-Ak moħbi ġol-aħr qomt sibt il-walkman imkebbeb kexxun tal-kabinett, imkebbeb FI-aħr tal-Metallica. ħasejtni ħiels minnhom it-tnejn. għad 32 LXXXII 85 Bħal Minutiera Lillian Sciberras Bħal minutiera ta' arloġ li waqaf jaħdem, moħi, bla ma nitolbu, jterraq lura fis-snin mgħodija fejn jgħix, għal ftit, il-kenn u l-għoża tat-tfulija u l-ġabr, ta' aħn u l-għaqd, u t-tinbix w nitrabbew. U issa li minn sebgħa bqajna tnejn, it-tifkiriet saru bħal ħjut tad-deheb, u l-vojt ta' dak li nsejna tul is-snin qisu bħal trid tinħal għoqda li b'paċenzj biex tgħid U l-memorji, bħal ifrżat għalkem ġo kbira ġrajieth. minutiera tal-roġ, xi ittra jew ritratt jiċparu jirnexxilhom xorta ta' kuljum waħd t-ogħma, jqanqlu imqar biex nikkonferma x'mingħalj, li tassew jiena kont għext li bla ma nkun nistenna jistenbħu 86 Leħn il-Malti is-snin dehbija ġewa fija. Il-Ħoma tal-Lewż Emmanuel Attard Cassar Lin-neputi tiegħ milli jaħseb Daniel kont ili nipprova ngħalmu li d-dinja hi aktar ħażin hu. Ma riedx jemmen li kien veru dak li kien qed jingħad l-aħr jiem li t-tim barrani favorit tiegħu kowċ? L-aħjr fuq iI-midja f'dawn kien involut f'inċdet ta' tixħm. Il- erba' plejers tat-tim? U ejja, kif jista' jkun? Għalhek qtajtha li ngħidlu Ħalejth għal-Ħd storja. waranofsinhar fil-ħn li ommu (binti), missieru u oħtu jmorru mixja żgħira sal-pjazza u jieħdu flimkien mal-mara tiegħ filwaqt li jħalu ħali a kafe flimkien lilna t-tnejn, l-iffissati fil-futbol, kif kienu spiss jgħidulna, naraw il-Iogħbet id-dar li jkun hemm f'dak il-ħn. Meta konna weħidna jien tlabt lil Daniel jitla'fuq miegħ u wrejtu pittura li kellna fil-kurutur. "Taf min pinġeha dik?" staqsejtu. "Nimaġn Samuel Camilleri;' qalli u jien għedtlu "Għaliex li kien qed jgħid tajjeb. qed tistaqsini?" qalli. "Imbagħd ngħidlek;'wġbtu, Erġajn nżila "imma mhux għalis:' isfel u poġejna "Daniel;' għedtlu, fuq is-sufan quddiem it-televixin. "illum jekk trid ngħidlek storja:' Qalli iva u jiena bdejt. "Inti ġiel smajt bil-Lewża hux hekk?" staqsejtu. għad 32 LXXXII 87 "Iva;' qalli. 'Il-famuż Lewża "Avolja għadew għadhom isemmuh sal-lum:' mal-ħsin sena;' għedtlu. fil-primarja kif ukoll il-Mużew. "Hu kien fil-klassi tiegħ Twelidna t-tnejn fl-l 94S:' Komplejt:"I-Lwża minn dejjem kien tajjeb ħafn kien jiskorja ħafn tar-ħl. kemm bħal gowls. U minn dejjem kellu ħolma Biex ngħidlek is-sewwa din kienet ħolma ftit biss minna kienu tajbin biżejd plejer. Minn dejjem - dik li jilgħab mat-tim ta'kull wieħd minna.lmma biex jaqbdu l-karriera tal-futbol u ħad ma kien tajjeb daqs il-Lewża:' Daniel qatgħli kliemi. "Isma: għaliex isejaħlu bil-laqam? Għaliex mhux hekk biex ngħajruh. Dal- b'ismu proprju?" staqsieni. "Hekk nafuh, kważi minn dejjem. Ma ngħidulx laqam kien ingħatlu meta kien għadu id-dar u oħtu waħd żgħir fuq il-mejda meta għajtilh l-aħr ħafn. Meta kellu xi tliet snin kien l-kbira kienet qed tiekol xi lewż. lewża int ħadtli baqgħlh l-aħr ommha u marret tara xi trid. Meta ġiet ma sabithiex. Waħlet "Lewża, Kien għad f'ħuha lura u bdiet tgħidlu: l-Iewża:' U meta kien jimxi kienet tgħidlu: "Ara l-Iewża miexja għax "Semgħuha xi tfal u bdew jgħatul Mark imma kważi ħad qiegħda ġo żaqek:' Lewża. ma jgħatlu U baqa' magħruf hekk. Hu jismu b'ismu lanqas illum:' "Ma naqbilx mal-Iaqmijiet;' qalli Daniel. 'Il-Lewża kellu qalbu tajba. Kien kwiet u ftit ftit f'qalbu bdiet titrabba xewqa oħra ix-xewqa li jkun twajjeb, li jgħalem, Twaħdet ma'oħu tal-batut. s-sentenza ta'San Duminku Savio li tant kienujirrepetulna l-Mużew't iva, dnub le'." "Kien idealista l-Lewża;' "Iva;'weġibtu qalli Daniel, "bħa Ii:' jien, "kien idealista. Bħalek:' "Ta' erbatax-i I sena l-Lewża Qalbu xegħlt għalih li jipprietka, li jkun viċn bil-ferħ. il-ħoma ġie awiċnt biex jilgħab Kienet qed iseħ ta' kull tifel fir-aħl. il-ħoma mal-Under-76 tar-ħl. tiegħu. Kienet qed iseħ Imma ... " Waqaft ftit. "Fi ftit ġranet sar jaf li ma setax jilgħab regolamenti tal-Mużew jilgħab ma'tim. Kellu deċiżjon jaħsibh xi jumejn. Imbagħd 88 Leħn mal-U-16 u jibqa' fil-Mużew. ma kinux jippermettu li hu jkun imseħb il-Malti x'jieħu. għażel. Jew it-tim jew iI-Mużew. Il-Mużew:' Ir- Il-Lewża ma' klabb u dam "Imma l-Lewża "Ħalin kien jilgħab mat-tim tar-ħl!" qalli Daniel. nkompli. Il-jum li fih il-Lewża Dawn id-dettalji nafhom għax il-Mużew ħa kien is-Sibt. mid-dar bi-intenzjoni li jmur tal-U-16:' fid-9.30 Lewża;' Il-Lewża tiegħu qalhomli hu. Ħareġ u fit-triq iltaqa' mal-kowċ "Għad d-eċiżjon qallu l-kowċ, "tinsieX:' qallu: "Iva, narak:' "Xi ftit imgerfex dar mal-ewwel kantuniera u mar lura d-dar. Kien qaleb id-eċżjon ta'ħ L-għad fuq. Għamel l-Lewża tajjeb? Għamel lagħb għal-ew "Ma kinitx deċiżjon 'Il-Lewża soda li kien ħa beda jitgħalem is-abħ pprotesta Daniel. il-każn jistennieh u l-ikrah tal-futbol. Fuq naħ tal-ogħb, għal-fus Lanqas hu ma kien jaf. l-ewwel darba;' kważi issa kien sab ambjent ieħor is-buħja ħażin? darba bil-flokk tar-ħl:' - u hawn ftit ftit kien hemm in-notorjeta, it-tazzi u l-unuri, u fuq in-aħ l-oħra hemm l-għira, il-kilba u x-xiri tal-plejers. 'Il-Lewża għamel Kien difċl suċe żomu jiżgċa, mill-ewwel. Kellu talent naturali kif jiskorja. tul 90 minuta sħa. imattar saqajh, jagħti F'xi ħin jew ieħor għid li kien se xutt bid-dawra u jivvinta kull mossa jew moviment biex jitfa' l-ballun ġewa. Ma damx wisq snin ma sab ruħ fit-tim tal-kbar. "Mat-timtal-kbarbedajisma'dwaril-korruzzjoni imma ma kienx ċert Hu kien baqa'twajjebf'qalbu u sħabu ħafn min-nies tar-ħl fil-ogħb għax minnha. kienu jafu li hu kien differenti. Kien maħbu kien twajjeb u tajjeb - twajjeb fl-għemi u tajjeb tal-ballun. "Darba, waqt logħba induna li l-gowler tagħn laqa' xi blalen difċl kien mixtri. Dal-gowler u xi kwarta mill-bidu tal-ogħb, iI-Lewża semgħu jgħid lid-difensur tan-nofs: 'Meta nilgħab "X]iġfer bin-nejk nilgħab tilgħab aħjr: bin-nejk? Il-Lewża rrabja ġo fih.lrrealizza li kemm il-gowler u kemm id-difensur kienu mixtrija. "Għadew ieħor. ftit mi nuti.lt-ti m tagħ r-iżulta Il-Lewża deherlu li ż-ewġ kien tajjeb għal tan-nofs lagħbu FI-istess logħba, Lewża ieħor. beda jiġr ħafn na qala' gowl u xi għax gowls setgħu ġew r m in uti wara q laj na evitati. Wara dan, meta min kien mixtri, kemm iI-gowler u kemm id-difensur aħjr. Fit-tieni nofs tal-ogħb plejer ħabi fl-ispazji miftuħa tal-familja tiegħu t-tim tar-ħl qala' gowl ma bediex iqassamlu. Il- u dal-plejer, li kien magħruf għad bħal plejer fin, 32 LXXXII 89 beda jitfagħlu pasġ i mhux preċiż jew inkella jdum ma jagħti l-pass biex il-Lewża jaqa' offside. beda jiddejjaq bil-ħażen ta' madwaru. 'Mewt iva dnub le' kien jiftakar. Issa dal-kliem ta'San Duminku Savio beda jagħmel għalih aktar u aktar 'Il-Lewża sens. Imma hu x'setajgħml?" "Imissu rrappurtahom;' interrompieni Daniel; "Imissu kixifhom:' "Għalkem hu kien ċert, ma kellux provi konreti.Tgħu kienu biss suspetti. Ġo fih bdiet tikber rabja. Dak li kien jisma' dwar ix-xiri meta kien iżgħar beda jarah biċ-ar iseħ madwaru:' "Imbagħd il-Lewża beda jkellem tfajla:' Daniel tbissem. Għajneh kienu attenti fuq l-istorja. "Fost il-ġmgħa kienu jmorru diversi nies, fosthom tfajliet, jaraw lit-tim Fosthom kien hemm Victoria, li jittrenja. It-tfajliet kellhom il-favoriti tagħhom. kellha grazzja mal-Lewż.I kien mistħ u dejjem kien moħu fil-ogħba biss u mhux fin-nies. Victoria kienet tmur kuljum. Kienu jiltaqgħu minnhom kienu sitt tfajliet dejjem fl-istess rokna. Uħud L-oħrajn aspiranti. "Darba minnhom, waqt logħba tat-trejning, il-ballun mar barra lejn in-aħ tat-tfajliet u l-Lewża inzerta l-aktar plejer ballun, newlitu li-Lewża u qaltlu: 'Ħa, Mark, ħi, qalb ta' qalbi: Sħabh isejħul tbismu.I-Lewża Mark ħaseb. għarjes xi ħames jew ta'xi plejers. tħawd. viċn Mark? Fir-aħl tagħhom. Victoria ġriet għal­ kollu ommi u missieri biss Qalb ta' qalbi? "Tawwal idejh għal-bun u ta ħars baxx baxx lejn Victoria.Tatu lura tbissima tifsir. Il-Lewża qalilha grazzi bilkemm tinstema' u dar bħalikeu ma ġar xejn. "Ipprova kieku jkompli jilgħab qisu qatt ma kien xejn, imma ... kif jista'jkun? Wara dik it-tbissima, il- 'qalb ta' qalbi' u 'Mark' ma setax jibqa'kollox kif kien qabel. Victoria kienet rebħitu. Kifspċa t-trejning u l-plejers kienu ħadu xawer, iI-Lewża kien għadu xi ftit mitluf. Ħareġ mid-dressing room u kif dar mal-kantuniera jara lil Victoria qed taħsel idejha bi-ilma li kien ħierġ minn vit imwaħl mal-ħjt. Uħud minn sħabh kienu magħh. 'Il-Lewża baxxa rasu u għad minn ħdejn it-tfajliet. Victoria b'idejha jqattru u tefgħl u xi qtarfuq wiċu.I-Leża da r lej ha bi tbissi ma xejrithom lej n il-Lewża ta' ħafn 90 Leħn il-Malti mistħja u reġa' sabha titbissimlu l-istess tbissima ta' qabel. Mifxul qalilha 'ċaw kien se jibqa'sejjer. Hi reġgħt għal fuq wiċu, tiegħu. farfret l-ilma li kien baqgħlh imxiet mgħaġl Imbagħd u fuq iI-pali ta'jdejha lejh u dawret idha x-xellugija mal-leminija faqgħet daħk sabiħ u qaltlu: 'Mel' int hekk tagħmel?' "U kompliet tkellmu qisha kienet ilha tafu s-snin. Qaltlu x'jisimha. FI-aħr qaltlu: 'Narak għad:u fuq ġbinu. qabel ħalietu Minn taħ idu biex titlaq ma'sħbh tatu bewsa ħafi l-ilsien qalilha: 'Narak għad: "Baqgħu jaraw lil xulxin fil-jiem ta' wara. Hi kienet tmur tarah jittrenja u wara joqgħdu ftit flimkien. Kienu ftiehmu li l-Ħad jiltaqgħu fis-sitta u nofs. Il-Ħad, il-Lewża Victoria kellha tmur ma'sħbh toqgħd, tara l-ogħba. fit-triq ta'wara l-għas, oħtha akbar minnha u ħuha Mużew filgħodu fil-ħdax iżgħar. Lil ħuha kien jafu di vista għax ġar fatt li inkwetah ħafn. tifel li l-Lewża ġiel jaf min hu. Dan it-tifel mar fuq mejda u qal lil wieħd 'Naf li int mixtri llum. Jew ittini ħames u l-Lewża plejers oħra "It-tifel warrab għal ftit minut.I-Lewża ra lit-tifel ta' qabel qed jirċev kif ġie akużt rah il- Kif kien i1-każn rah imma ma kienx mill-plejers: wkol.-pejrfaq'dħ u qallu biex wkoll qalulu biexjagħlqu u ma jgħidxċuat. ħtieġlu ħames jmur sat-tojlit u hemmhekk liri mingħad mill-istess tifel. Għamel imbagħd ġiel liri jew nikxfek: semgħu 'I hemm. Żewġ fejn Kellha ma kienxjafha. qabel il-ogħba "Xi nies semgħuh u Victoria kienet qalet li-Lewża ftit qabel ma l-plejers bdew ibiddlu, daħl jaħrb ta' filgħodu bieb numru 27, dar bi-isem ta"Sebħ'. u anke l-grawnd imma lil oħtha "Il-Ħad imorru jaraw film. Kellhom kellu logħba il-plejer li qabel kien għadu tabiruħ li ma ra u sema'xejn. Il-plejer qal lit-tifel: 'Jekk terġa'għid 'Il-Lewża il-bċa kliem bħal tħawd. xogħl dak noqtlok. Issa itlaq 'I hemm: Din korruzzjoni quddiem għajneh. ma jistax iħalh għadej Beda jaħseb u ma jikxifhiex għax li din inkella jkun kompliċ. "Beda jaħseb li jmur l-għas. Imm' issa? Ftit wara l-plejers kienu se jbiddlu u jmorru l-grawnd bil-prajvit. 'Mewt iva, dnub le: Ħaseb Ħasebf'Victor, f'dikit-tbissima. Ħasebfil-ħr tagħh, li jmur wara l-ogħba. ħasebf'gjnh għad sbieħ, 32 LXXXII 91 ħasebfid-k tagħh. waħd Ħaseb ta' ħajtu. f'din l-aħrġimg Min jaf x'tgħid Min jaf taħsibx u ħaseb li din kienet l-isbaħ Victoria jekk jikxef? Min jaf taħsibx li hu baħn li hu eroj? ?Victoria.'Mewt iva dnub le: Victoria. Ma jistax iħal l-korruzzjoni għadej. F'moħu u f'qalbu kellu miżenjtbadl 'I hawn u 'I hinn:' Daniel kien attent u xejn ma lissen. "Ħaseb li issa ma jistax ma jitkellimx. Issa ra b'għajneh F'okażjniet oħra kellu biss suspetti. Imma issa għandu ma jemmnuhx. Hu biss kien rahom. Setgħu il-kelma ta'wieħd 'Tibżax, u sema' b'widnejh. l-provi. Ħaseb t-tnejn jgħidu kontra l-kelma ta'tnejn. Kellu bżon agħmel kif temmen. Jiġr x'jiġr "Għal-ogb lil Victoria biex tgħidlu: jien se nkun miegħk: ma kinitx hemm. U ma kienxjsta'għd li forsi li mhux veru. Tkun Imma Victoria kiftaħsbh. l-Lewża beda mal-ewwel ħdax It-tim ma bedixjlgħat ħafn bħalm u l-Lewża seħ ftit ingħat fl-aħr logħbiet. blalen.lt-tim avversarju ma kienx mill-aqwa tal-kampjonat u s-sapporters stennew rebħa. rebħa anke għaliex kważi kellhom li-Lewża f'kull logħba. li kien f'forma tajba u kien qed jiskorja Wara għoxrin rnexxielu jiġr minuta kwieti l-Lewża fuq il-ballun u jisforza xutt li għad avversarju. Gowl! It-tim tar-ħl għal ftit nesa l-ħsibjet ngħat pass fjakk imma minn taħ idejn il-gowler kien mar minn fuq. Feraħ Ried jiskorja ieħor. Għal "Wara ftit minuti, f'azzjoni f'nofs il-grawnd il-Lewża kowċ ideċa li jibdel-Lwża il-fawl ġie li l-kowċ għamel ġie ffawljat bi s/iding plejer ieħor. Is-sapporters kien bidlilhom l-aħjr hekk biex jibża' wara t-tim kellu logħba lejn Victoria u raha muri l-karta s-safra. Hawn il- u minfloku daħl u jipprotestaw. Il-kowċ u Victoria. Għalih. tack/e xi ftit kattiva. Il-plejer li għamel bdew jgħatu immens il-Lewża li kienu qed itaqqluh. Huwa ħares bilwieqfa ċap. Stennew għalih ma jmurx iweġa' difċl.nstema' għajt plejer. Xi ftit qalu għaliex il-Ħad ta' ta'protesta imma kollox siket wara ftit minuti. 'Il-Lewża ħa għad għalih. Proprju dakinhar li kien hemm Victoria qalgħu. minn quddiem għajneh il-mejda kien hemm ukoll il-kowċ. "Mewt iva dnub le;' reġa'żu qalbu ssir nadifa u jkun rebaħ Imur l-għas. 92 Kifjista'jkun? beda jaħseb, dan il-ħseb. Leħn il-Malti Kifjista'jkun? Kien fid-dmir li jistqarr kollox u lilu nnifsu. Imur għand Imma qabel, beda jaħseb, jara kif taħsibh. Reġa' kull dettall tat-tifel mal-mejda. Xi mkien ħdejn imur għand il-pulizija wara l-ogħba. Victoria d-dar tagħh u "Meta t-tim wasal iI-każn,Vctor tagħh. Wara kien se jidħol imma l-ħsieb għad-r l-għas, ma kinitx hem.I-Lwża telaq mill-ewwel 27, 'Sebħ: Meta wasal quddiem l-għas kważi ta'Victoria ħafilu l-pass. Dar mal-kantuniera u ħares lejn in-numri fuq iI-ben.'Sħ; 27. Ċempl il-qanpiena. Kellu konfużji kbira f'rasu. Victoria. 'Mewt iva, dnub le: Sema' passi u xħin infetaħ il-bieb ħa ħasd kbira. Fil-bieb kien hemm it-tifelli tħals ħames liri biex majikxifx ix-r.ILewża kważi ħasu ħażin. Imbagħd sema' leħn ta' mara tgħaj: 'Victoria, tafdahx lil dak l-iskumnikat!' "Imbagħd dehretVictoria, hi wkoll maħsud, li ġiegħlt lit-tifel imurħdejn in-nanna. 'Il-Lewża kien issummat u meta Victoria staqsietu x'ried qalilha: '1lIejla jimporta jekk niltaqgħu fis-ebgħa neqsin kwart flok fis-sitta u nofs?' "Victoria tbissmitlu u faqgħet dik id-aħk tagħh.'Gl daqshekk qgħadt tiġ?' staqsietu. 'Niddejjaq inħal lil min jisten;wġbha. 'Orrajt; qaltlu. 'Mela niltaqgħu lIejla fejn ftehemna: "Staqsieha min kien dak it-tifel u qaltlu li dak hu t-tifel missier. 'Storja twila; qaltlu. 'Xi darba ngħidhelk: t'oħha. Kien tifel bla "Meta għalqet il-bieb, il-Lewża ħasu aktar konfuż minn qabel. Ħasu li tilef il-gwerra mal-ħżen tad-dinja. Issa żgur ma kienx se jmur għand il-pulizija. Ħas li ttradixxa l-prinċj li ġie mgħale. Victoria kienet serqitlu qalbu. Imma l-prinċj huma prinċj. 'Mewt iva, dnub le: Hu kien qed jagħżel id-dnub talħalq magħluq biex ma jmutx il-mewta li tbiegħdu minn Victoria. "Hemm quddiem il-bieb ta'Victoria u l-familja tagħh, iI-Lewża ħalef li jgħin lil dak it-tifel jaqbad it-triq it-tajba. Ir-riforma tat-tifel kienet saret il-ħoma ġdia tiegħu:' Waqaft għal ftit u qomt nixrob tazza ilma. Daniel staqsieni: "Imbagħd? kelmtu. Ħa ħsieb it-tifel. Ħa post missieru u kien iqat'ħfn ħin miegħu. Oħt Victoria sabitu anġlu. Il-Lewża pprova jqabbadlu interess li jbiegħdu mil-każn tal-futbol għal-inqs sakemm kien għadu żgħir. Ipprova minn t-pinġja.ILewż ħalsu hawn u pprova minn hemm lit-tifel bdiet togħġbu għal-privt 'Il-Lewża żam u spjega li-għaem tiegħu s-sitwazzjoni li kien jinsab fiha. Bil-mod progress imdaqqas fl-iskola wkoll. Illum it-tifel sar pittur:' il-mod it-tifel għamel għad 32 LXXXII 93 "Samuel Camilleri;' qalli Daniel. "Kollu kemm hu;'weġibt. Daniel deher kuntent u Hdealiżmu f'eta li jrid jagħmel l-għaż Kultant kien jitla' fuq u joqgħd 94 Leħn il-Malti tiegħu għal-futr bħal xegħl fih. Hu kien qiegħd tiegħu. iħares lejn il-pittura ta' Samuel Camilleri. Il-Leħn t'Alla Falz Audrey Friggieri Smajt leħnk leħnk mil-bogħd, li darba kien duwa, għal din qalbi tqila I'int ħalimt Dak leħnk mhux iżjed 'ma għal bil-ferħ! għalij; dik l-iffortunata, li magħh tqatta' dik ħajtek sabiħ. Taf din li int kulma tmiss isir isbaħ, li kull ħaġ tiegħk Leħnk hi arti bla prezz? lilha jmelles issa, għalij biss ħos Illum ngħid Ngħid li darba ma nħos xejn għalik, I' int komuni, bħal Iżda xegħlni. oħrajn! ħafn' Jgħid fommi mhuwiex qalbi. li jfettillu dak il-ħn! Qalbi taf fis-sigriet tagħh, fil-ħan kmamar li mlejtli int: Jeħodni leħnk għad fih seħr. miegħu, hemm, fejn bħal allat gawdejna, għad 32 LXXXII 95 mitlufin f'ġen Bogħd li majfħd. mil-għajne mil-ħafn u mill-widnejn, ħluq, kollhom tpaċi. Hemm il-ġjet tad-dinja għosfru, saru biss bluha ta' nies dgħajfin. Mhux bħaln Għexna li sfidajna w ħlomna. ħajr oħra, minsija mill-bnedmin! Konna msaħrin, ġo fosdqa sħuna, maħbuin. Skantanja b'dak li stajna, b'dak li għidna lil xulxin. Dik il-fosdqa tfarrket issa, saret rmied li tar m'erbat irjeħ! Iżda min qalli l-imħab trid fosdqa biex tixgħel? Jien inħob, ank'issa hawn waħdi, mitlufa fil-mewġ, mingħajrek, kuntenta I' hemm int xi mkien. U kultant dak leħnkjasdi, loqma għaslij li tmissni mil-bogħd. Illum qalbi, leħnkjistab, iżurn biss fid-dlamijiet, u miegħk inkun, hemmhekk, ġo dik il-ġena u ajma jaħsr, ma nista' nsibha mkien! 96 Leħn il-Malti li ntilfet, .. .. ... ecc ... ecc • •• Omar Seguna ... meta tgħidl dwar id-dar tal-ġr, it-tfal ta'ħdejn, it-triq ta' maġenb, ... ... eċ eċ ... ... meta tagħin fjuri tal-imgħod, muniti skaduti, kotba b'paġni ... ... eċ eċ vojta, ... ... meta tgħidl dwar mużika stunata għalij, letteratura difċl, teatru bla udjenza, ... eċ ... eċ ... għad 32 LXXXII 97 ... ngħidlek bħal li qed tagħmel persuna mhux ċitadn, eżiljat f'pajiżh, suldatijġe kontra pajiżu u l-gwerra tibqa' sejra, ... eċ ... eċ ... ngħidlek li dil-poeżja għalik jew inkella għalij. 98 Leħn il-Malti ... ukoll ma nafx ktibthiex I A -. I""'t 0-0 Ġraj ta' Erba' Daqqaqa fil-Milied tas-Sena 1603 Mikiel Fsadni Kien lejliet il-Milied tas-sena 1603, qrib nofsillejl. Miġemgħa u tfal, kienu diġ2lf-knsja ta' Nsara, l-aktar nisa tal-Lunzjata, il-Birgu, biexjħdu sehemf1-Uffizzju Divin u fit-tliet quddisiet li kull sena, f'dik il-lejla, kienu jsiru mill-patrijiet Dumnikani. Kienu għadhom ma daqqewx il-qniepen tal-funzjoni. Għalheki-ptrj - saħnitr kollha P. DamianoTaliana liftitqabel kien iqararfil-kor- kienuf'kamarthom jistreħu xi ftit; iżda fil-knisja kien hemm il-fratell koperatur Giacomo Randazzo, Dumnikan barrani li ma kienx ilu wisq f'Malta; dan ukoll mar jistreħ daqsxejn fil-kappella tal-Madonna tal-Kandlora. F'dan il-waqt daħlu erba' rġiel biss bi ftit imsebaħ. L-irġel u daru dawra mal-knisja tal-Lunzjata mdawla kienu Battistino d'Arena, l-aħw Gaspare u Petrillo Saliba, ulied Giuseppe, u Pasquale Vella, negozjant. L-erbgħa joqgħdu l-Birgu. Tneħi ħwejġu lil Petrillo, l-oħrajn kienu Maltin kienu miżewġn. Battistino fuq kellu mantar abjad tat-Torok; Pasquale kellu mantar iswed u kappell bħal tal-patrijiet. Kull wieħd minnhom kellu x-xabla fuqu. Battistino u Gaspare sabu post bilqegħda biswit il-kappella tal-Madliena, qrib il-fonti tal-ilma mbierek. Pasquale u Petrillo baqgħu żgħira u umda tal-familja De Avoli; din kienet ħdejn jagħti għal-kjostru ħdejn sejrin lejn il-kappella il-bieb iż-għr tal-kunvent tal-patrijiet Dumnikani. Pasquale reġa'lu, Battistino u talbu jisilfu l-mantar abjad. Pasquale neħa tal-knisja, mar x-xabla minn fuqu, libes il-mantar abjad li tah Battistino u xedd il-mantar iswed fuq kollox; 100 Leħn il-Malti imbagħd reġa' mar lejn il-kappella De Avoli, li kienet l-aktar waħd mudlama fost il-kappell i tal-knisja. Flimkien mat-tfal miġbura fil-knisja biex iqerru kien hemm Domenico Farrugia, ta' 14-il sena, lavrant mal-ħdie Giuseppe Saliba, missier Gaspare u Petrillo. Dan it-tifel kien ftit baħn. Petrillo biex jiċat u jideħak bih qallu: "Menico,jekktrid tqerr murf'dik il-kappella"; sewwasewfejn kien daħl liebes qisu Dumnikan. L-istess ħaġ qallu Battista, wieħd fil-knisja. Pasquale, meta sema' lil Domenico jitolbu ħali goffa: ġiegħlu jgħid żewġ ħabiet qniepen lill-patrijiet - intebħu fosthom Vincenzo li jdoqq il- bil-farsa, infexxu f'daħk u Gaspare, li kienu jistreħu u ħadu xi nagħs liema bħalh. wkoll stenbħu; ejja ara l-Iavrant tagħkom li qiegħd konfessur" u Gaspare mar; u kif lemaħ wieħd jideħku mit-tfal qallu: iqerr għand wieħd li ħasbu lil Domennico għarkoptejh Pasquale bedajlewmu bl-aħrx:"h,'intgme Qegħdin Battistino Gaspare, li ma kienx sew, ta'xejn beda jsikket lit-tfal. Għalhek "Mgħalem, quddiem ma tarax li dak mhux patri? bik:' Il-fratell Giacomo, li kien rieqed fil-kappella tal-Kandlora, stenbaħ u bid-aħk; mar jara x'ġar. u jgħatu 'I barra mill-bieb iż-għr tal-knisja b'qatta tfal warajh. Petrillo, Battistino u Gaspare, sħab mill-knisja jideħku Pasquale, ħarġu bih. In-nisa twajba, skandalizzati b'dak li ġar "Kif tridu li Alla jagħtin x-xita, ma tarawx x'inhuma jagħmlu dawn li qed tagħmel? Ma tafx li tista' tiġ konfessur?" Pasquale wieġbu: "Kienu ħuk lil Domenico jqerr għandi, telaq għal wkoll bdew jgħidu: fil-knisja?"Kif kienu barra, Gaspare lewwem lil Pasquale dwar għemilu kulħad bil-għajt Malli Pasquale ra lil Fra Giacomo, bla ma qagħd iqis kif kien liebes, fis telaq jiġr jiġru qalu karita lill-konfessur. Malli t-tfal, li kienu aktar minn tletin wieħd jafx'ġr jqerr, issokta ċ-ajt il-'confiteor' bil-Malti, u beda taparsi jqarru. Xi wħud li raw lil Domenico jagħti għadu Pasquale mit-tfal li kien hemm u qallu: "Xi bluhat huma kkastigat sewwa talli għamilth Petrillu u wieħd u jiena biex nideħak ta' mit-tfal li bagħtu bdejt inqarru:' Imbagħd rasu. Gaspare, wara li għad sad-dar tiegħu, baqa' sejjer jisma't-tliet quddisiet li qaddes Dun Francesco Scarpello fil-knisja taċ-imerju ta' San Lawrenz li kien jieħu ħsiebha Fra Mariano. * * * Battistino, Gaspare, Petrillo u Pasqua le kienu Nsara twajba - hekk kienu magħruf min-nies tal-Birgu - iżda l-għemi tal-ħr tnejn fil-knisja tal-Lunzjata xejn għad 32 LXXXII 101 ma hu ta' min ifaħru. Tassew li dawn kienu għadhom fl-aħjr ta'żgħoihm; Petrillo kellu biss 18-il sena u Pasquale 22 sena; fuq kollox kienu mlaħin bi-inbid li xorbu meta marru jdoqqu għand erbgħa ħbiehom. sew Għal-nqs tlieta mill- msemmija kienu daqqaqa. Huma, nhar lejliet il-Milied tas-sena 1603, siegħa wara nżul ix-xemx, ħadu jixbah l-arpa ċkejna Fit-triq ingħaqd ċ-etra - strument bil-kordi jindaqq bi-idejn - it-tanburett u l-flawt, u xeħtuha magħho għal għand ħbiehom. Bastiano, skjav jew qaddej tal-Kavallier Fra Gabriele Rossetto, bi-istrument imsejaħ Ijut jew rebekk. Dan l-istrument kellu għaml ta'vjolin bi-ark imqawwas. Tabilħq, ix-xirka tad-daqqaqa msemmija kienet imlaqgħ Bla tlaqliq xejn, id-daqq ħelu tal-Ijut, bħad-q tal-vjolin, u d-daqq tal-flawt, flimkien mal-akkompanjament taċ-er, issokta jferaħ jew arpa tal-idejn, u tat-tanburett dik il-lejla tal-Milied f'kull dar li żaru. Flimkien ma' Antonino Nigo u ħbieu, inbid jew daqs tmenin terz; reġgħu tajjeb ħafn. Franċiż, Iżda ġar li xorbu nbid wisq. legilgu madwar għoxrin kartoċ xorbu fid-dar tal-Kaptan Simone fejn kien hemm il-KaptaniVinciguerra u Scipione Cortese u oħrajn; wara, marru jdoqqu u jixorbu wkoll fid-dartal-imsemmi Kaptan Scipione. Wara, Giovanni Paola Fiteni u Claudio, Franċiż, aktarx kien diġa rawhom xurbana qed jaqsmu l-misraħ telaqhom. Wara din il-lejla feriħa jistreħu u jismgħu ħal ċ-etra tal-Birgu. Bastiano żejd marru fil-knisja tal-Lunzjata bil-fehma li l-Uffizzju Divin u t-tliet quddisiet. Huma u sejrin Battistino u t-tanburett fid-dar ta' Giovanni Paolo Fiteni u ħa li kellu hemm. Meta marru fil-knisja, kif diġa ntqal, ħarbtu l-mantar abjad l-ħemda u l-qima tal-lejl tas-skiet u qaddis, il-lejl tal-Milied. L-għad stess, nhar i l-M il ied tas-sena 1603, in beda l-proċes d'Arena, Gaspare u ħuh kontra Battisti no Petrillo, u Pasquale Vella, quddiem l-Inkwiżtur Malta Mons. Fabrizio Verallo. Fost ix-xhieda kien hemm żewġ ta' Dumnikani mill-kunvent tal-Lunzjata: P. Mariano Casarella u Fra Giacomo Randazzo. FiI-5 ta' Jannar ingħatw lill-mixlija tmint ijiem żmien L-erba'msemmija ġiebu biex iħeju d-ifża tagħhom. stqarrijiet li huma kienu Nsara twajba; barra minn hekk, Pasquale u Petrillo ressqu wkoll stqarrijiet li huma f'dik il-lejla tal-Milied kienu wisq xurbana bi-inbid li legilgu mingħad ħbiehom.lI-kawż Frartas-sena 1604. Battistino u Gaspare ġew nstabu ħatjin. 102 Leħn Dawn it-tnejn weħlu il-Malti multa ta'ħmsin nqatgħefi-2 meħlusa, ta' waqt li Pasquale u Petrillo skud kull wieħd; barra minn dan riedu jqerru u jitqarbnu, għal erba' snin, fil-festi tal-Għid, tal-Madonna fis-sema u fil-Milied. Riedu wkoll, għal ta-Tlugħ erba' snin, isumu ħobż u ilma f'lejliet il-Milied. Petrillo ried ukoll imur sal-knisja tal-Madonna tal-Grazzja (Ħaż-Żbr), liebes ta'fratell, ħafi Din il-ġraj bid-dixxiplina matul it-triq kollha. tal-erba' daqqaqa, kif inhi miktuba, hi tabilħq fiha xejn miżjud ħlief u kemm iġbu ħajr u jagħti it-tifsir taż-ewġ għoxrin kartoċ minnha. Ma strumenti (iċ-etra inbid. Għal dawn iż-det u l-Ijut jew ir-rebekk) meħtiġa lis-Sur Erin Serracino Inglott. L-irqaqat imfissra fil-ġraj tassew interessanti għat-rif jintradd msemmija huma tad-drawwiet Maltin, l-aktar ta'żmien il-Milied, fil-bidu tas-seklu sbatax. Il-Bord Editorjali ħaseb li jitlob lil Patri Mikiel Fsadni, jorqom l-istudju u jżid irreferenzi biljografċ tad-dokumenti li kiteb fuqhom. B'xorti ħażin, sirna nafu li saħtu kienet batuta u fil-fatt, ħalien fit-IS t' April, 2013, meta x-ogħl fuq din il-pubblikazzjoni kien diġa fi stadju avvanzat. Wara li l-Bord Editorjali kkunsidra l-valur ta' din għandh tidħol f'dil-ħarġ l-aħr kif mgħodija kitba ta' Fsadni li nafu biha sa issa, mill-awtur innifsu. għad ideċa 32 LXXXII li 103 Is-Sentenzi bla Truf ta' Simone Galea Riflessjonijiet Kritċ dwar il-Ġabr ta' Poeżij Xi Drabi Mqar Persuna Olivia Borg Introduzzjoni Bla dubju ta'xejn, għalkem f'dawn l-aħr nisa jiffjorixxu f'pajiżn, in-numru għadu it-twarrid ta' awtriċ għandu kważi snin rajna numru sabiħ baxx u t-triq għadh jkun iċelbrat twila. Għalhek b'mod speċjali minħab n-nuqqas ta'rispett li l-awturi nisa dejjem batew minnu f'pajiżn Galea, bil-ġar tagħh poetika tagħh ta' awturi u lil hinn. Simone Xi Drabi Mqar Persuna turi l-ħia straordinarja fl-arti tal-kelma daqskemm turi li tinsab fuq quddiem nett fit-ġd tal-letteratura Maltija. It-Tiġd L-aktar xejra evidenti f'Simone Galea hija t-iġd jwassal għat-iġd fit-ħadm fl-ideat u t-tematika tal-poetika tagħh. jolqot l-għajn hu l-mod kif Galea tħares kittieba u tipreżna Il-magħudij l-femminilit3 f'dawl ġdi. marbut direttament mal-prokreazzjoni u l-ħarsien l-omm u l-bint jiżvlupaw Leħn il-Malti L-aktar aspett li lejn l-esperjenza tagħh Poeżija bħal mara tipika li tixhed dan hija ta' binti fejn Galea tisfida l-idea li l-i rwol waħdien 104 tal-kelma li tan-nisa huwa tal-familja. F'din iI-poeżja b'mod kostanti u mhux waħd a skapitu tal-oħr. Fil-fatt, Galea tibda żewġ l-ideatżbj strofi bil-kelma"Qaluli"(l 0) b'referenza għal-jdut tas-oċje u tagħlq u bil-kelma"Qaltli"bil-kliem tant sabiħ tal-bint. Qaltli, Ma, dirgħajk rotob dejjem wennsuni u meta ħarist lejk tħares lejn id-dinja xewqat il-ħaj fawruni (11). Għal-kuntrj ta' dak li ħasbu f'qalbha" (1 0) għax n-nies, din il-bint m'għandhiex ommha ħarġet taħdem iżda "ħofra fonda hija mfawra b"'xewqat il-ħaj" (11) li jfisser li ma jonqos ha xejn. Dawn ta'Simone Galea mhumiex poeżij iżda li jagħtu ammont ta'informazzjoni joffru esperjenza emottiva, intellettwali u sensorja waqt li jħalu reazzjoni li ma tintemmx mal-qari tal-poeżij. mill-ordni stabbilit f'kull sens għax defa m ilja rizzazzjon i. Din hija waħd u l-kunċet ta' Galea tibegħd billi tħadn iI-prnċju mir-aġunjetgħlxpż tal-femminilita bħal tiseduċna, Il-poeżija tfittex li timraħ fina tad- anke l-mara "sit ta'kontestazzjoni" (Wain).I-poeżj tagħh tittantana, tiskomodana u fuq kollox tistedinna biex nesploraw l-alternattivi, inkunu dinamċ fi ħsibjetna u nippruvaw nifhmu dak li jseħ fina u madwarna. Fi kliem Helene Cixous "Literature does not f/oat like a planet in air. It is part of'truth' even if I consider that its par t is precisely to precede, to anticipate ordinary reality, to distance itselffrom it, to go farther than it" (Cixous u Andermatt Conley). Kifjistqarr Immanuel Mifsud fil-kummentarju tiegħu fi tmiem il-ktieb, Galea timxi id f'id mal-ideat ta' Cixous fil-kitba ċelbri The Laugh of the Medusa (1975) fejn tgħid ssir dak l-ispazju fiżku ħadieor iżda tagħh li l-mara trid tikteb lilha nnifisha. Għalhek iI-poeżja u mentali li fih tibni lilha nnifisha mhux kif dejjem xtaqha kif tixtieq hi. Ġinekolġja hija poeżija tipika li fiha Galea twassal il-protesta ġentil billi fiha fittxet ''l-idea tal-mara li kapċi ġed permzta'ġish, tagħh l-għarfien dwar il-mara" (Azzopardi). Kien hemm raġel li kien jaf eżat x'inhi mara. għad 32 LXXXII 105 Kellu sensiela ta'figurini fini li jgħinuh jifhem it-tipi differenti. Fil-klinika lanqas ktieb wieħd dawk qal, kien tgħalimho kollha bl-amment u x'hemm bżonhm jekk jista' jħares fil-fond tan-nisa u jinduna li kull darba li jħos il-ħtan tagħhom b'idejh dawn jitmermru u jsawru mara ġdia (Galea 30). Din il-poeżja hija eżmpju klassiku tal-letteratura bħal devjazzjoni. Fiha, Galea xxejjen id-dominanza u s-superjorita tal-ġinekogu billi turi li l-mara ma tidħol f'ebda skema fissa u huwa preċiżamnt għalhek li l-ġinekogu l-kotba ma kellux bżonhm għax jeżistu tipi ta'nisa daqskemm jeżistu nisa. Galea trid tevita li twassal l-idea li l-mara hi essri ġenrika meta fil-fatt mhix. Trid turi li l-mara hija aktar mill-magna bijolġka bla ma tinsa l-importanza taċ-iklu tal-kontinwita. Interessanti l-Iessiku li tuża pożitv) Galea u li juriha bħal manipultrċ tal-kelma (f'sens għal skopijiet li jmorru lil hinn mill-komunikazzjoni normali. Il-''figurini jagħtu l-idea ta' ġisem oġetiv, lest biex jagħti spettaklu (Mifsud fini" (v. 4) diġa 62). Il-finezza wkoll hija kwalita tradizzjonalment asoċjt mal-mara li tkompli toħrġ stilistikament anki bl-alliterazzjoni fuq il-T (v. 4) iżda Galea tgħid dawn il-figurini kienu f'''sensiela''; kelma li timplika rikorrenza, ordni u riġdta. ukoll li Fuq kollox, din hija poeżija li mhux biss hija lesta biex ixxellef difirha mal-preġudizj hija intenzJonata biex tagħmel hekk. Dan huwa evidenti permezz tal-volta fi l-bid u ta l-a ħ ħa r strofa u bi-uż ta l-enja m bment f'd in l-a ħ ħa r strofa li jwassa I għa Ilklajmaks billi jħafeir-tmu li huwa kompatibbli ma' ġirja ta'ħsieb li jfittex lijmraħ. In-nuqqas ta' artiklu definit f'vers 3 u f'vers 12 ukoll x'aktarx huwa intenzjonat u jixhed il-possibilitajiet diversi li jistgħu jiddefinixxu l-mara. iżda Galea timmanifesta ruħha bħal mgħal tal-kelma billi fil-poeżj qatt ma tkun taf x'inhu ġej jew kif se jispċaw u għalhek dan aktar jixħet l-attenzjoni tal-qarrejja fuq kull kelma li tikteb, fuq il-mod kif tiktibha u fejn tpoġiha. M'għandiex xi ngħidu, din l-imprevedibilita stilistika u tematika hija rifless tal-imprevedibilita tal-mara. Madankollu, hawn jinħas s-sofistikazzjoni intellettwali ta' Galea u ta' xogħlijetha, 106 Leħn il-Malti paradoss għax dawn iI-poeżjagħtun minkejja l-impressjoni li huma faċli żejd biex jinkitbu, li ma jridux ħsieb u li huma sempliċ meta dan mhu minnu xejn. Pasġi Miftuħa F'intervista li tat lill-poeta Mario Azzopardi fil-ħarġ 2011, Galea tgħid ta' In-Nazzjon tas-26 ta'Lulju li riedet tikteb"fuq il-mara li tinbidel, li qatt ma għandh fiss; il-mara li tiċaql, li ma tistax tgħid eżat l-istess intervista, il-qoxra tal-ktieb, xogħl-artis eżatmn din l-idea għax RaphaelVella tikkumplimenta donnha trid twassall-isfumaturi differenti tal-mara. Hija din il-mara li ttir" 'il bogħd 'il bogħd/fejn ħad majilħqek"(G 12). L-istorja tal-letteratura Maltija turi li l-projezzjoni u l-imaġn prodotta mil-rġe hija kważi lill-mara bejn żewġ fuq tagħh, tal-mara fil-kitba kollha mxekkla mil-deoġja maskilista li tbandal estremitajiet fissi: il-mara t-twajba, safja u passiva u l-mara li tiseduċ, fi ħdan post min hi. "KiftistqarrGalea stess f'din tipprovoka u tistieden bil-makakkerija u l-qerq. Anke it-twemmin Nisrani donnu li ma kienx hemm triq ta n-nofs għan-is iżda jixirfu żewġ bil-ħażen viżjonet tagħh antieċ, għax il-mara jew hija meqjusa bħal sservi ta'xkiel u ta'theddida għal-pjn Eva u li ma ssibx kwiet qabel taħfil-prż tagħh ta'Alla bħal (Grima, "Savage Boys and the PredatoryWoman in Holland's Garden") jew bħal don i li jilħqu l-perfezzjoni tagħhom dik li perżmju dik li hija mimlija virtujiet u fil-Madonna. Fi Kliemek raxx sabiħ, lill-persuna li tindirizza, Galea tistaqsiha jekk dan il-kliem tistax tħalih idur, idur ma' kull farka ħaj biex nerħi li jsib ġo fija sentenzi li m'għandhox Dawn il-poeżj truf? (14). huma sentenzi bla truf għax bi-esperjenzi li jiġenraw il-qarrejja joħlquhm mil-ġd fihom; esperjenzi li mhumiex preskritti minn qabel. Tant hu hekk li fi Frawla tgħid: Xufftejk frawla. Il-qtar tan-nida tiegħ li jaqa'fuqha qatt ma jtaffilek l-għatx biex tifhem (15). għad 32 LXXXII 107 Interessa nti ħafn l-uż ta l-kel ma "għatx li ji nd ika bżon n bażi ku; ħerqa biex niskopru u nesploraw lil din il-mara 'I barra mil-konfżċ, u bijolġċ. FiI-poeżja assol uta letterarji, soċjali fil-qoxra tal-ktieb, Galea tikteb: L-ispazji jinfetħu u jingħalqu ta' bejnietna l-infinit ta' bejn il-ktieb u l-qoxra tiegħu l-arja ċaql li għad sentenzi twal iridu jiġu. Kif tixhed din il-kwotazzjoni t'hawn fuq, iI-poeżj ta' Galea jagħmlu parti minn dik it-tip ta' letteratura li l-kritiku Roland Barthes jirreferi għalih letteratura li toffri lill-qarrejja l-lok li fih jistgħu sħi għas-er jilagħbu tas-sinifikat u għal-"pjċir (Barthes 10). It-test miftuħ bħal għax "writerly;' tagħihom aċes senswali u spiritwali tal-kitba" jippermetti lill-qarrejja li "jiktbu" t-test huma stess waqt il-proċes tal-qari. Letteratura bħal din tinvolvi lill-qarrejja b'mod attiv billi tqishom bħal koawturi aktar milli bħal konsumaturi passivi. Għal letterarju "miftuħ, għandu inkolużjew'stab fi 'preżnt interpretazzjonijiet daqskemm għandu test mhux talli jibqa' jgħix mingħajr waqt li huwa dejjem ġdi. u l-qarrejja għandhom ma titqies bħal qarrejja" (11). F'dan is-sens, it- l-awtur jew l-awtriċ Test bħal aċes għalih dik prinċal" imma huwa dejjiem dan "m'għandux minn daħliet (12). Dawn il-poeżj rendikont itwalli jeħtiġ Barthes, test perpetwu' għax bidu; huwa riversibbli; differenti bi-ebda daħl huma r-iżulta parzjali ta' jitkompla mill-qarrejja li huma "impenjati" minħab li l-qari jsir esperjenza kreattiva għax it-test miktub huwa biss dinja f1uwida u flessibbli, u la hu fiss u lanqas magħluq. Nistgħu ngħidu li l-poetika ta' Galea hija minnha nnifisha klandestina, irregolari, mhux biss għax għax minnha ħierġa Galea stess tgħid vuċi tfixkel l-aspettattivi tagħn bħal qarrejja iżda li dejjem kienet kolonizzata u mogħtija l-ġenb. anke 1i"II-kitba tan-nisa hija minnha nnifisha straeġij Fil-fatt, soċjplitka" (Azzopardi). Tant hu hekk li l-kritiku H. Porter Abbott hu tal-fehma li "norrative is on instrument of power, [but] it is often obout power as well. This is because in almost every norrative of ony interest, there is 0 conflict in which power is ot stake" (55). Naturalment, Abbott qiegħd u mhux esklussivament għan-rtiv. 108 Leħn il-Malti jirreferi għal-etru f'kull ġenru Anke fil-poeżja tagħh Bewsa, il-persuna li tindirizza troddilha lura l-poeżij l-poeżij Meta li sawret hi stess meta tikteb: tiegħ jaqgħu fuq xufftejk jieħdu l-ħaj. Leħnk inibbithom [...] (43). Fi ħdan xogħl il-proċes artistiku s-sehem tal-qarrejja huwa fundamentali għax majeżistx x-ogħl mingħajrho ix- u fl-istess waqt huma l-qarrejja stess li"joħqu mil-ġd permezz tal-katina ta' interpretazzjonijiet suġetiv li jisiltu minn kull xogħl. Ħaj Riflessa fi Kliem Konsegwentement, minbarra li hemm kunflitt intrinsikufil-lingwa tal-letteratura, fl-għaż bejn il-kelma u r-ritmujewfil-konnotazzjonijiet lijġb lessikali magħżul u dak li nkunu qed nistennew aħn aneddoti dwar kunflitti soċjali ħolqu tas-oċjei u l-emanċipzjo tagħn u li dejjem jitwaqgħu bħal-kunfit predominentement patrijarkali u l-iżvup tal-mara tul is-sekli. Mhumiex biss konflitti bejn ir-aġel u l-mara u l-maħbu u l-maħbu rapeżntzjoi iżda anke bejn ideat, sentimenti, valuri, lesti u kostruzzjonijiet soċjali l-perspettiva tagħn li jikkondizzjonaw u jxekklu tad-dinja. Il-poeta u awturTaljan Salvatore Quasimodo jmur pass ieħor'l jgħid r-eġistu qarrejja, hemm ukoll li huma parti mil-eżstnza ansjeta u bnew barrieri li idealment jeħtiġ bejn l-ideat riġd bħal miegħu li "ma teżisx opra tal-arti li mhix protesta kontra s-oċjeta Quasimodo jissokta jgħid li bosta u l-ipokrezija politika"(124). L-att letterarju huwa att politiku fih innifsu. Il-letteratura għandh tiraduċ kostitwita"(124). li l-kittieba dejjem jinsabu f'kunflitt mas-oċjet drabi hija mdakkra mil-"konfrżu li għandh quddiem meta l-ħsu tal-ħj. tkun impenjata bil-ħaj U huwa preċiżamnt għalhek tant li dawn ta' Simone Galea huma poeżij penetranti, innovattivi, kontestatorji u li jqanqlu d-dubji iżda ukoll sfida intelġ għalkem li jipreżntaw u kreattiva. Għaldqstn, f'Galea hemm it-ton ta' protesta, kif tistqarr Maria Grech Ganado għad 32 LXXXII 109 fil-kummentarju tagħh lejn l-aħrtkieb,"Lgsv taf tinbidel f'ton ġentil Poeżija ta'argument siewi ta' persważjoni:' tipika ta' kemm l-att letterarju huwa att politiku fih innifsu u ta' kemm hi impenjata bil-ħaj hija Ġurnat l-Baħrifh Galea tpoġi t-tbatija tal-immigranti irregolari nisa. F'Ġurnat toħlq l-Baħr, kuntrast bejnha u bejnhom. Waqt li lilha l-baħr melliesa tiegħu, lil dawn in-nisa, il-baħr, tqanqal iI-ħam L-aħr laqgħh bil-ħewa l-element maskili, laqgħhom Din hija turija ta' kemm il-poeżja għax quddiemna Galea kontinwament bil-herra. tista'tkun ukoll solidali u kemm hi awtentika li nippreferu nħalu fil-qegħ. darba li mort ngħum il-mewġ laqgħni Tgħid bil-ħewa. laqgħhom hekk lin-nisa li qrajt li marru jgħum għal-r darba? (18). Hawn interessanti l-uż tal-mistoqsija retorika u l-mod kif Galea tħadem FI-ewwel vers ta' din il-kwotazzjoni, il-fraż f'pajiżh m'għandhiex tgħum il-ħruxjet drabi oħra. Iżda mbagħd dawn in-nisa, jista'jkun li sejra tikkuntrasta lilha nnifisha ma' dawn in-nisa għal-r Din il-fraż il-kliem. darba"tindika li Galea, għax li għandhom immigranti "li marru jgħum jsibu futur aħjr. "L-aħr darba;'li rriskjaw ħajithom turi li dawn in-nisa ħalew bit-tama li ħajithom matul il-vjaġ, matul-'għwho. Lezzjoni hija bħal poeżija tipika oħra li fiha Galea toffri l-istedina tagħh qarrejja biex insiru nafuha mil-vċn (Mifsud 60). Iżda lilna anke hawn tispikka l-metafora rikorrenti tat-titjira li tissimbolizza l-mara li trid taqbeż spazjali u temporali. Din iI-metafora tat-titjira hija alużjoni il-limiti soċjali, għal stqarrija oħra ta' Cixous li matulha tinqeda bil-metafora tat-titjira biex tevoka dan id-distakk mil-lingwa stabbilita li tirbaħ lill-mara jekk din ma tiqfilhiex. Għal Cixous, "Flying is woman's gesture - flying in language and making it fly". Il-kittieba nisa talġenrazjoi l-ġdia ngħidu aħn bħal Galea, Nadia Mifsud, Simone Inguanez, Clare Azzopardi, Maria Grech Ganado u Claudia Gauci kollha qegħdin bil-lingwa; joħduha u jħaluh teħodhm fi mkejjen li fihom jinħalu "itiru" mill- oppressjonijiet u jesploraw id-dinja mil-lenti tagħhom f'tentattiv li jsibu ruħhom f'mixja lejn mara sħia. wkoll f' Inizjazzjoni meta 110 Leħn il-Malti Din iI-metafora terġa'ifċ Galea tgħid I intir u nivjaġ "u ntir u nivjaġ I f'postijiet li qatt ma ħlomt" (26). F' Lezzjoni tgħid: Malli tmissuh [il-ħom] ħerqan hekk, mimdud fuq karta bajda jista' jsir vuċi, xufftejn jitħarku malli jħosu lil subgħajkom. Jekk bħat-fl tbillu l-istikek tagħkom fil-bott tas-sapun li għandi onfħu l-bżieaq kollha li tiflħu ħaluhom itiru sew fix-xemx 'il barra bħal tfal ejjew għum fl-għadjr ogħdsu li skoprejna sew fil-fond tagħhom. Imbagħd, infuru u ninxterdu (25). Galea tistedinna biex nilqgħu preġudizj. l-istedina "bħal Dawn l-għadjr tridna nitebħu tridna ngħodsu miegħu poetessa li trid tagħin bħal mod li l-għaiem ebda jiġfer konnotazzjonijietta'protesta; il- lezzjoni.Jista'jkun ukoll li f'dan it-titlu hemm l-influwenza għaliem u l-fatt li tixtieq li l-protesta tagħh tkun tixtieq li l-lezzjoni tagħh Jum il-mejtin hija aħn mingħajr b'dak kollu li hi tista' toffri. It-titlu 'Lezzjoni' wkoll jista' jingħat diversi interpazjo.'Lġb tagħh tfal" jiġfer "sew fil-fond tagħhom" poeżija oħra li fiha Galea tagħi tħali tinstema' bi-istess l-frott fl-istudenti tagħh. dimensjoni ġdia lil dak li mdorrijin bih permezz tat-teknika tad-defamiljarizzazzjoni waqt li tinqeda bil-metafora rikorrenti tat-titjira meta tgħid: Oil-festa tal-mewt saret għalij [...] għad 32 LXXXII 111 Fil-jiem li mmut ġism jtir fil-għo biżejd biex nilmaħ L-aħr int fejn qiegħd (31). strofa turina l-mara determinata u insistenti litrdħa marka permanenti li tfakkar hi min hi meta tgħid: Jekk ma narak imkien niżelura innaqqax ismi fuq lapida bit-tama li tinduna bija (31). Kaxxa Żgħira nistgħu ngħidu allegorikament turi l-qagħd li hija poeżija żvantġj tipika li metaforikament u tal-mara matul is-sekli tal-Istorja tal-bniedem. Qtar żgħir ta' pjaċir xi kultant inixxi mix-xquq tal-kaxxa joħrġ jinkini jdur jitlajja madwari inqatta' sigħat nipprova naqbdu fuq karta, tifla żgħira nixxabbat fuq ponot subgħaj nimmira fil-għo. Qtar seħr il-ħaj qatt ma jħalin nara x'fih, naf li qiegħd għandi imma mhux għal Hawn insibu alużjoni 112 Leħn kollox (34). għat-eorij il-Malti soċjlġika tal-'glass ceiling" li tirreferi għas- sitwazzjoni meta n-nisa jokkupaw pożizjnetgħl il-kwafċ u l-ħiet fi ħdan meħtiġa kumpanija perżmju, hemm raġel iżda għalkem ikollhom qatt ma jirnexxilhom jokkupaw l-ogħa għax pożizjn f'din il-kariga l-aktar għolja dejjem ikun li sussegwentement ikun is-superjur tagħhom. Fi Qbadtni mmiss il-kotba tiegħk Galea ssemma' l-frustrazzjoni tagħh għal­ fatt li l-kamp letterarju qatt ma kien dominju tan-nisa; donnu għal-mr permess il-pjaċr ħafn li tikteb. Din il-poeżja hija eku tat-triq twila li kellhom jimxu awturi nisa biex finalment stabbilixxew ruħhom tan-nisa kienet titwarrab, ma tiġx valur jew saħnitr żminjet għax meqjusa bħal titqies bħal ħafn drabi l-kitba letteratura jew bħal kitba ta' att pervers jew ipprojbit biex ma nsemmix ukoll meta l-awturi nisa kellhom jirrikorru għal jidħlu ma kienx nom de plume maskili biex fil-qasam letterarju pero fl-istess waqt irridu nirrikonoxxu li t-titlu ta' din il-poeżja minnu nnifsu jpoġi quddiemna mara li ma tibżax tirriskja. Minħab li l-qasam letterarju, kemm mill-aspett artistiku u ekonomiku, huwa ddominat mil-rġe, inkluż x'jgħod d-djar tal-pubblikazzjoni, ħafn bħal drabi huma l-irġejdċu letteratura tajba u ta' livell. F'dan il-kuntest, biex il-kitba tan-nisa tinxtered aktarx li ma tridx tiddevja wisq minn dak li jistennew l-irġe. Huwa pass siewi għal-etru iżda Maltija li ma teħilx sservi ta' xhieda li x-xejriet letterarji qegħdin ġenrazjoi u oħra ta' kittieba. It-tradizzjoni letterarja ma tiġx irrispettata billi tisaħ b'xogħl tkun riprodotta iżda u tisagħn F'dan is-sens, kull xogħl fi ħdan ħolqien dan il-pasġ Wieħd artistiku hu li l-bniedmjraġx reċipoku komponent fi ħdan letterarju li huma stess jistgħu artistika tagħhom. minnhom. Galea tagħi ġdi. ġraj jkollhom l-opportunita li jintebħu b'lakuni jimlew bil-kreattivita li mil-prnċj fundamentali ta' kull għal-krezjonitu jittrasforma l-konvenzjonijiet artisċ il-proċes billi tkun mogħnija letterarju jitqies bħal letterarja ikbar waqt li kittieba oħra toffrilhom il-ħa ma'kriterji fissi u esklużiv kontinwament jevolvu bejn stess, tant li f'effett i ġoda, wara li jkun ġie influwenzat l-opportunita lill-qarrejja josservaw b'reqqa sa fejn dan bejn it-tradizzjoni u l-innovazzjoni artistika qiegħd iseħ fil-letteratura Maltija. Mela l-isfida tal-artist hi li, waqt li japprezza t-tradizzjoni billi jkun jafha u jivvalutaha, 'igiddibha' u jiżvolġ fl-aħr jasal għas-ejb tispċa biex tagħżeli-f polemika (konxja jew inkonxja) magħh personali tiegħu. mil-ħafn Din hi l-ħia li fi l-ġ biex rajja tal-letteratura (Friggieri 257). għad 32 LXXXII 113 Konklużji Immanuel Mifsud, fil-kummentarju tiegħu Mqar Persuna jgħid Simone Galea tieħu toħrġ fi tmiem il-ġabr poetika Xi Drabi li: ħsieb biex tifaħ l-għotjien ta' dawn il-kaxxi u il-mara minn 'postha: tilliberaha mingħajr tistedinna nsiru nafuha bil-mod tagħh. qabel xejn ineħu storbju u għajt, U tagħmel u dan billi titlobna biex l-pretensjonijiet tal-professjonisti, tad-dominaturi, tas-egħn. (60-61). Il-kritiku Amerikan I. A. Richards spjega preċiżamnt l-eżistnza ta'poeżij meta qal "What a poem is is what it does" (Wormser u Cappella 15) għax sewwa sew dak li tagħmel. l-poeżija bħal ħaj ta' moviment u ta' azzjoni 'tagħmel Fiżkament, u dinamiku u l-preżnza tal-verb f'din id-definizzjoni ta' Richards, hija turija tal-poeżij. din taf tidher ġabr bejn iż-ewġ hija Simone Galea taqbad din it-triq billi tipreżna essri animat, organiżmu tan-natura attiva iI-poeżja u kompatta ta' poeżija żgħira iżda marsusa qoxriet tal-ktieb hemm vrus intensi jikwu fis-sentiment u jbaqbqu bi-emozzjoni li difċl jħalun ewwel daqqa t'għajn jinħasu bierda jew indifferenti. Huma poeżij sempliċ. jafu jqarrqu bina kemm għax Agħar minn hekk taf tingħa l-impressjoni li faċli mill-qarrejja imma iktar ma l-qarrejja jidħlu sempliċ hemm saffi oħrajn fil-fond jintebħu imbuttati mil-ferħ, ir-riflessjoni, it-tamiet u l-biżgħat, passat taħ l-apparenza il-protesta, id-determinazzjoni, l-ambizzjonijiet bla limiti, il-kurżta, id-dubji, il-konflitti, it-trawmiet, is-sigrieti, ix-xewqat, it-tensjoni l-bqija. Fuq kollox, din hija ġabr jinftiehmu li taħ is-silenzju, is-solitudni, l-uġigħ, il-kompromess, id-dilemma, id-żapunt, l-imħab, li mal- jidhru qosra u kemm għax poetika li tpoġi skrutinju akbar, u li lesta tħo taż-minje u d-diskorsi dominanti tal- anke l-medju lingwistiku biex tiżvela l-isterjotipi foloz mibnijin fih. L-istedina qiegħda hemm;jiddependi minajeklqgħuhx nkunu parti minn dik li Immanuel Mifsud, fil-kummentarju fi tmiem il-ktieb kontinwament jirreferi għalih bħal l-''festa:' Jalla aħn komunitarja mingħad orizzonti ġoda Leħn qarrejja naċetw mara li qed tartikola l-ħsu waqt li tkompli tagħi lil-letteratura. 114 bħal il-Malti tagħh; din l-istedina stedina li tifħlna d-dinjita tant u tant mistħoqa Biblijografija Azzopardi, Mario. "INTERMEZZ MONDJALI : Il-mara ta' post fiss:' In-Nazzjon. mingħajr It-Tlieta 26 ta' Lulju 2011. Stampata. Barthes, Roland. 512. Pariġ: Editions du Seuil, 1970. Stampat. Cixous, Helene. "The Laugh of the Medusa:'Trad. Keith u Paula Cohen. Signs: Journal of Women in Culture and Society 1.4 (sajf 1976): 875-93. J5TOR. Internet. 04.08.12. Cixous, Helene, u Andermatt Conley, Verena. "Voice I..."Boundary 2 On Feminine Writing: A Boundary 2 Symposium 12.2 (Winter 1984): 50-67. JSTOR. Internet. 23.08.12. Friggieri, Oliver. ''Il-Poeti Moderni Maltin - Tradizzjoni, Żvantġ Qiegħ:' Storiku u Bidla mill- Hyphen 2.6 (1981): 256-262. Stampat. Galea, Simone. Xi Drabi Mqar Persuna. Malta: Klabb Kotba Maltin, 2011. Stampat. Grech Ganado, Maria. Meta l-poeżij tiegħ jaqgħu fuq xufftejk. Xi Drabi Mqar Persuna. Ta' Simone Galea. Malta: Klabb Kotba Maltin, 2011.57-58. Stampat. Grima, Adrian. "Savage Boys and the Predatory Woman in Holland's Garden:' Cultures of MemorylMemories of Culture. Ed. Stephanos Stephanides. Nicosia: University of Nicosia Press and School of Humanities, 2007. 227-240. Stampat. Mifsud, Immanuel. Meta tistedinni niġ miegħk għal-fest. Xi Drabi Mqar Persuna. Ta' Simone Galea. Malta: Klabb Kotba Maltin, 2011. 59-64. Stampat. Porter Abbott, H. TheCambridgelntroduction toNarrative.lt-2 ni ediz. L-lngilterra:Cambridge University Press, 2008. Stampat. Quasimodo, Salvatore. li Colpo Omicida" e Altri Scritti. Milan: Mondadori, 1977. Stampat. Wain, Kenneth."Lines cast out into the world:'77mes ofMalta. Allied Newspapers Limited. 14 t'Awwissu 2011. Internet. 10.08.12. Wormser, Baron u Cappella, David. Teaching the Art of Poetry: The Moves. New Jersey: Lawrence Erlbaum, 2000. Stampat. għad 32 LXXXII 115 Riflessjonijiet dwar il-Mediterran Ħars Xogħlijet mill-Qrib lejn Żewġ Letterarji Leanne Ellul Astratt Il-Mediterran mhuwiex sempliċntgħadr magħluq għaliex kbirata'ilma meqjusa bħal jikseb dimensjonijiet oħra u anke f'dik ta' kittieba mhux Mediterranji. Daqskemm ma nistgħux dan il-baħr għax imdawrin bih, ċerti nevitaw kittieba ma jevitawhx f'kitbiethom. Il- Mediterran jifforma parti minn dak li aħn. l-istorja, l-ambjent, it-urżm baħr fil-letteratura Maltija, Mediterranja, u l-mitoġja Temi bħar-eliġjon, jitwaħdu il-ġeografj, miegħu. Barghouti u Grima jistqarru li "The Mediterranean domain is where some of the world's most vibrant civilizations once thrived on interaction, accu!turation, trade and common interest.lt is a region thathas contributed a disproportionatelygreatshare to human philosophy, arts and sciences, anchored in a seamless blend of different cu!tures. Its potential is embedded in its history" (Barghouti u Grima, 2005). Dawn it-temi jimmanifestaw ruħhom fost l-oħrajn fil-poeżja L-Odissea ta' Mario u oħrajn Azzopardi u fis-silta Odissea ta' Kilin. * * * Matu I is-sni n il-Med iterra n ġ ie defi nit fost l-oħ estiċ kif ukoll f'testi letterarji. Għad raj n fi stqa rrijiet pol itċ, ta'kittieba jżerqu kummenti li permezz jiddefinixxu l-Mediterran b'mod konxju filwaqt li oħrajn,gmlu tagħhom inkonxjament. Fiż-ewġ Mediterran għal 116 Leħn każijet, għad il-Malti mill-kitbiet letterarji nistgħu ta'kittieba Maltin. Frigejsħaq kitbiet dan nisiltu t-tifsira ta' fuq din ir-rabta litwassal għal-bin ta' identita partikolari. Poeżija li tinbena fuq il-kunċet tal-Mediterran minn aspetti differenti hi L-Odissea ta'Azzopardi lifiha nsibu referenza ċar għal-br Mediterran fil-versi Kursar antik jien b'għeruqi mifruxin fil-baħr tan-nofs ... Il-kelma Mediterran, magħul minn medius li tfisser nofs u terra li tfisser art, hi miftuqa biex tifforma l-frażi "baħr u l-Mediterran hi waħd tan-nofs" (Azzopardi). Ir-relazzjoni ta' Malta partikolari għax f'nofs tant artijiet, Malta qiegħda filwaqt li l-baħr Mediterran qiegħd f'nofs dan il-baħr. L-idea tal-ħr, kif jgħid Grima fi Precariousness and the Erasureofthe Mediterranean intuża kumerċjali u waqtiet oħra finanzjarji u ekonmiċ. bħal Malta saret iċ-entru Iżda ċ-entru tal-Ewropa għal-skopijet M in-aħ tal-Mediterran, saret ċajt l-oħra, jistqarr li "Malta ta' goffa". id-deskrizzjoni tal-bħrf'Odise ta'Horden, f'pożizjn ta'Kilin tpoġih, Romantika. Hu jiddeskrivi l-baħr lijidolizzah għalkemjrfi lilu u l-ispeċ skopijiet Azzopardi ma jfittixx li jintrabat mal-idea ta' Malta tal-Mediterran tant li FI-Isfond ta' Linji Ġoda Dun Karm, żgħira reġina għal qiegħd fi kriż fit -termin i u s-buħija għaliex aħn tiegħu tant stess qed neqirdu li hemm fih. B'Azzopardi, Massa u Kilin (1989) li ħafn drabi jitkellmu dwar il-baħr u xi minn daqqiet dwar dawk li jmissu miegħu, jitkellem dwar il-Mediterran bħal reġjun innifsu il-metodu ta' Braudel jiġfer sħi, twarrab. Fil-poeżja li ta' Azzopardi nsibu l-versi U jien repubblikan mal-kosta tal-Mediterran ... Hawn l-idea ta' Mediterran titwessa'xi ftit għax il-kosta u hekk il-Mediterran isir il-baħr jsemmi l-qerda tal-bħr Horden, din il-pożzjn mil-baħr, jinkludi wkoll u dak li jmiss miegħu. Kilin ukoll, meta Mediterran isemmi l-qerda tal-plankton u l-arja. Hekk il-qerda tal-ambjent mal-bħr tissemma b'mod espliċtu. nirreferu għalih lejn il-Mediterran bħal minbarra l-baħr l-baħr jew il-baħr bħal Fit-termini ta' riduttiva għax u dak li jiġr il-kittieb iħares ftit kilometri 'I ġewa Mal-bħr fuq l-art (5). Mediterran, I<ilin jorbot ukoll id-deskrizzjonijiet ekolġiċ, għad 32 LXXXII aktarx 117 bi skop didattiku u bil-ħse terġa' titwessa' għax stat qiegħd li jqanqal kuxjenza. Hawn l-idea ta' Mediterran isemmi l-ambjent taħ il-baħr mil-ħeġ mill-art jiġ l-ħmieġ li jafjoħlq l-ħmieġ mil-baħr, biż-ejt il-bniedem ċivlzats-eku niħdux qalulna li jekk ma l-osiġnu Kilin jirrealizza f'liema Mediterran meta ... aqwa Imut! Imut l-ilma baħr. iI-ħut li jħalu għoxrin. t-tankers u Nies tal-affari tagħhom passi serji kontra l-polluzzjoni l-Mediterran jista' jmut. u jmut il-ħax tal-bħr, magħho u l-plankton, u jinqered tal-arja. Hu jinkedd bi-għarfen oħra" li dan l-ambjent jista' jinqered. Il-baħr u "dinja msaħr" (Kilin) u għalhek jidher bħal Thor Heyerdhal li ra l-Atlantiku mimli ħmieġ mhux privleġat: bħalm tniġes isejaħlu "dinja post ideali. Isemmi lil u jagħrf li l-baħr Mediterran l-Atlantiku, hekk ukoll jista'nġe il-baħr Mediterran (99). Massa jsemmi wkoll il-karatteristika tas-sajd u speċi /ampuk(Xibkatu/iss 1). Hekgħal l-ilma iżda l-ħejaq f'din il-poeżja Massa, il-baħr ta'ħu bħal mo/a,sirran u Mediterran mhuxsepliċnt li jgħixu fih u l-attivita li ssir fuq u taħ d-definizzjoni tiegħu titwessa; hi waħd il-baħr. Is-sajd, li mill-attivitajiet marbuta intimament mal-Mediterran (Massa, Xibkatu/iss 1). Marbuta wkoll mal-Mediterran hemm l-attivita tal-kursara. Fil-poeżja ta' Azzopardi, il-baħr l-għeruq tiegħu, jidher bħal l-possessjoni naturali tal-kursar hekk kif il-qofol tal-jien tiegħu, huma mifruxa fil-baħr L-għeruqjimplkawsnt'z li mhux faċli jiddependu minnu biex jaqilgħu il-baħr ħobżhm. Mediterran bħal baħr Dawn il-kartesċ aktar mill-art (Bonnici). Din ir-rabta mal- ukoll f'fil kontinwu fil-poeżj kollha jidħlu ta' Massa (Xibkatu/iss 1). f'qafas storiku wieħd. jimplika l-istorja mqallba tal-Mediterran li fiha l-baħr l-kursara kellhom sehem kruċjali. baħr Isemmi wkoll l-għeruq Mediterran. Jidher li mingħajr il-baħr daqskemm il-kursar ma kien xejn mingħajr appartenenza. Għal-kurs, 118 Leħn il-Malti meta dawn kienu Dan ifakkarna f'Duminku li kien iqiS d-dar tiegħu Mediterran tinħas lijnħa Mediterran. Fi vrusu Azzopardi fosthom Ulisse u tal-kursar mifruxa fil- Mediterran il-poeta ma hu xejn l-istess baħr. F'dan jinħas Azzopardi jkompli b'dawn il-versi: sens ta' ... insalpa fuq iI-mirkeb tal-possibbilta nisraq daqqa daqqa barmil borża kwiekeb ġawhr tal-Anatolja jew l-ungwentarji tal-mġij. Il-kelma possibbilta tintrabat tajjeb mal-Mediterran. Hekk kifl-baħr qiegħd fin-nofs, metaforikament bejn ħaltejn, Mediterran hekk ukoll il-kursar qiegħd "fuq iI-mirkeb tal-possibbilta" (Azzopardi), fit-triq tan-nofs. L-idea ta' kursar ġiet ridimensjonata għalkem xogħlu baqa'essenzjalment dak li kien qabel: is-serq. Drofenik tirrakkonta kif il-Mediterran għalih jfisser fost l-oħrajn kutrabandu. F'Odissea, Kilin ukoll jirreferi għal-kurs ġabu sajdiet kbar u ta' Barbarija li magħho tant qerda. Fost l-aspetti storiċ marbuta mal-Mediterran Azzopardi jsemmi l-ħanżir neolitika, namrat Arkadjan, it-esa'Vrġlju waħd kalifat Ottoman, għajn Brittanja u riferimenti jew personaġi Feniċjal u Teokritu, qrati ta' Ċiċerun, katakombi, Latina, gwerrier, avventurier Barokk, l-oħra storiċ oħrajn u għalhek Mediterran qatt ma kien hemm identita waħd. Il-qofol ġnus tal-kunċe Grima jgħid ta' 'Mediterran' jinsab fiċ-aql differenti li hu ta' dan iċ-aql popli u razez li,għa sekli sħa, nitebħu li li fil- hekk: seħ u fit-aħl bejn il- ... Imkien daqs il-Mediterran ma kien hemm tħalu bejniethom u ħabtu wiċhom ma'xulxin ... Dan it-trattament storiku jaddottah ukoll Kilin (TIikki tlikkl) fejn isemmi għad ta'ħkiem u personaġi fosthom Ulisse, il-Kartġnż, Barbarija, it-Torok u t-turisti Ingliż. ma setgħarb dawn il-ħakmet u għalhek Friggieri jirreferi għal-Meditrnj ħaġ li m'għandhiex u parti mill-istorja tal-Mediterran. tal-letteratura Maltija bħal l-kuxjenza tal- (97). Din il-kuxjenza tant titqawwa li ssir kategorija mentali, tgħaġibn (Xibkatuliss). Dik illi tidher l-aktar fil-każ bħal nostalġij, tat-tluq. Skontu, il-qedem hu rifless ta' ċivlta letteratura tagħn Mediterran kifinhi, qatt il-Mediterran kien sors essenzjali sabiex tkun iffurmata l-istorja ta' pajiżn qedem imbegħd ir-Rumani, il-kursari tal- Malta mdawra bil-aħr ta' Azzopardi (L-Odissea) u Massa fil-qofol tagħh għolja hi tiftixa għal-punt li sa mill-bidu deher fil- (Friggieri 97). Dan jidher sewfil-pożja L-Odissea (Azzopardi) permezz tal-kursar u hekk ukoll f'Kilin. għad 32 LXXXII 119 Il-mitoġja tiwaħd għal-'jien; mal-istorja. F'Azzopardi għand t-tiftixa tal-bniedem Odissew li fittex u terraq sa ma sab lil artu u reġa' Odissew jintrabat sew mal-Mediterran minħab dam ibaħr minn art għal oħra. lura għand martu. li bit-tama li jsib art twelidu, Fost l-ibħra li baħr fihom hemm il-baħr Mediterran. Laura Susan Henry f'Geography in Greek Myth titkellem fuq il-baħr Mediterran bħal l-ispazju li fih nibtu u kotru l-mitoġj L-akbar preżnza tal-mioġj Ulisse jerġa'okup pożizjn ċentrali f'Xibkatuliss (Massa) hekk kif f'din iI-poeżja. fi bniedem Mediterranju tipiku u ma jaħsibx Il-poeżija Griegi. Griega tinħas Wieħd ma jistax jaħseb f'Ulisse. Moderna fittxet li tirritorna lejn l-għeruq. għamlet Kif il-letteratura Ingliża dan snin qabel! u adotil-mġj Griega bħalikeu kientagħh, kittieba moderni fosthom Azzopardi u Massa (Xibkatuliss) reġgħu u l-miti fil-kitbiet tagħhom. ħad ħlief Min-aħ Odissew jiġfer l-oħra, Hu jinnarra l-ġrajiet ta' Odissew u jassimila lilu nnifsu miegħu, hekk kif din ir-rabta intima mal-bħr. L-istorja tal-Mediterran bis-aħ u t-tajjeb tagħh bniedem filwaqt li l-mitoġja Dawn il-forzi jaħkmu tidher imwaħd tidher wisq akbar millb'mod naturali mal-bniedem. lill-bniedem essenzjalment Mediterranju lijdurfl-istess ċirku biexjrġa'spċ minn fejn telaq. Kif jgħid u r-Rumani" u warajhom tant ġnus tagħn l-Kasiċ f'Kilin (Tlikki tlikkt), Odissew ma hu l-figura mitolġka. b'rabta mal-esperjenzi li kellu mal-bħr hu wkoll għandu daħlu daqt tgħadi Kilin"mar Ulisse u ġew oħra f"'mewġa il-Kartġnż wara mewġa ... u l-mewġa wkoll': L-aspett tal-fidi jintrabat diversi drabi mal-Mediterran ukoll. Fil-poeżja Xibkatuliss (Massa) hemm referenza hemm preżnti t-tliet reliġjont għal-fid li tintrabat mal-Mediterran għax il-kbar li lagħbu parti importanti fil-ġrajet tal-Mediterran. Hekk il-Mediterran jikseb is-sens ta'reġjun r-eġjunalit hi wieħd għax wieħd. tfisser, qabelxejn, sens qawwi ta' reliġjożta, esperjenza radikali tad-divinita li tmexxi kollox u tindaħl l-għemj żgħar Min-aħ l-oħra, Barra minn hekjinħolq Ara, 120 ngħidu Leħn aħn, u l-avvanzi politċ it-tfajla fil-poeżja (Xibkatuliss) u trodd is-salib għal qtugħ. Friggieri mill-qisien li bihom tista' titkejjel il-letteratura tagħn "il-Mediterranjeta tagħn saħnitr Għal Keats. il-Malti biex tideċ l-kbar': ta'Massa tidherqed"tfittex l-assoluzzjoni'' wiċha, idea li wieħd kuntrast bejn il-mtoġja jista'jinterpretaha bħal it-twemmin fl-allat Griegi - u t-twemmin f'Alla tal-Insara. Hawnhekk l-idea li l-Maltin bħal Mediterranju huma Nsara hi sfiduċjat. ... l-iskrittura tal-fidi llum imtappna għal poplu Hekk ukoll f'Azzopardi meta jikteb li kollox. It-twemmin li writna matul is-snin u li qsamna b'mod komuni ma' tant ġnus oħra Mediterranji u li għażiln minn tant oħrajn jidher ukoll il-kunflitt bejn żewġ naħ jidher li qed nitilfuh. F'Azzopardi reliġjont kbar preżnti jsemmi ''l-iskrittura tal-fidi" u min-aħ Ottoman". Din il-ġeda l-oħra storika f'isem ir-elġjon Il-letteratura Maltija baqgħet fil-Mediterran: minn l-''gwerrier ... kontra l-kalifat hi asoċjt sew mal-Mediterran. iddominata minn sens qawwi ta'reliġjoż kunflittwali li jeskala meta din tintrabat mar-eġjun Karatteristika oħra li Azzopardi jorbot mal-Mediterran hi l-maġij jinkludi l-idea ta' rikkezza u għalhek li l-Mediterran hu xi ħaġ Aspett ieħor jidher bħal b'rabta mar-ramel sħun. li jispikka fil-poeżj ta' Azzopardi hu l-pożizjn ta' dan il-baħr hekk kif il-vuċ tiegħu tidwi f'dik tal-kursar. li siktu mal-kosta tal-Mediterran. Dawn il-versi jindikaw id-dekadenza. Għal mwaħd politika li jieħu. tal-Mediterran". Azzopardi Azzopardi jkompli jsemmi l-personaġi storiċ Hawn tispikka l-idea sopranaturali li thenni. jirreferi għar-"epublikn/most ċitadn għax spazju sinjur. 2 il-Mediterran jidher bħal Massa (Xibkatuliss) isemmi s-eħr Fil-fatt, fl-aħr xi drabi sħi. waqt wieħd il-persona daqet il-ġrajet mal-Mediterran u issa l-istorja donnha reġgħt siktet. Mela l-persona hu kollox u ma hu xejn gl'iax kif ikkalmat l-istorja hekk ukoll hu tilef l-identita tiegħu. il-katina tidħol Kollox jintrabat f'katina fejn il-qofol ta' kollox hi l-istorja. F'din Malta bħal li waslu fuqha fuq il-baħr maqtugħ art imdawra bil-aħr Mediterran li ratnħkiem Mediterran. F'dan id-dawl, l-istorja mhijiex daqstant mill-politika hekk kif il-politika mhijiex maqtugħ Aviċnamet realista jseħ meta wieħd mill-istorja. ma jifridx l-istorja tal-Mediterran mid-diskors li sar fuqu (Horden 6). Il-Mediterran jifforma parti minn ħajet dawn il-poeti daqskemm hu ħaj 'il barra minnhom. Għal Azzopardi, dan jikkonfermah Falzon meta jikteb li "his visions are interplays of Mediterranean lights and shadows ... " (Falzon, 1995). Fid-diskors ta' Azzopardi daqskemm f'dak ta' Massa (Xibkatuliss) hemm il-Mediterran preżnti ħalg 2 bħal xi ħaġ Azzopardi l-Mediterran hu l-ewwel u qabel kollox baħr. Drofenik tasoċj aspett maġiku ħaj. Imbagħd Hekk mal- mal-Mediterran ukoll. għad 32 LXXXII 121 idea ta'Mediterran iwaħd ukoll aspetti partikolari, xi drabi reġjonali, l-istorja u l-mitoġja. Hekk ukoll Massa jorbot il-Mediterran mal-itoġj ma' karatteristika partikolari li l-Mediterran hu magħruf jara l-Mediterran, l-ewwel u qabel kollox bħal din l-idea jgħadin għalih bħal-fid, minn pasġ għalih, baħr u is-sajd (1). Kilin għalkem biexjasal għal storiku. Fuq kollox, nistgħu nifhmu biss li ifisser ambjent naturali nawtiku. F'dan id-dawl, l-influwenza tal-Mediterran fuq il-kittieba Maltin tidher kważi bħal inevitabbli. Iżda mhux kull kittieb jirreferi għal-Meditrn dan għal Nota jagħrf skop partikolari kif rifless fil-kitba tagħhom tal-wrċi: Ħajr meta wieħd jagħrf li li dawk li jsemmuh jagħmlu stess. lil Dr Adrian Grima li ddiskuta dan ix-ogħl miegħ u tani l-pariri siewja tiegħu. Biblijografija Azzopardi, Mario. FI-isfond ta' Linji Godda: noti għal-istudj tal-poeżij moderna f'Malta. Il-Blata l-Bajda; Merlin, 1983. Stampat. ---. "L-Odissea". marioazzopardi.com. Mario Azzopardi, bla data. Internet. 16.02.10. Bonnici, Ġuże. Lejn ix-Xemx. Malta: KKM, 1974. Stampat. Braudel, Fernard. The Mediterranean and the Mediterranean in the Age of Philip 11. Trad. Sian Reynolds. Glasgow: Fontana, 1966. Stampat. Drofenik, Lou. Birds of Passage. L-Awstralja: Lou Drofenik, 2005. Stampat. Friggieri, Oliver.II-Kuxjenza Nazzjonali Maltija - Lejn Definizzjoni Storika-Kulturali. Malta: PEG, 1995. Stampat. Grima, Adrian. Precariousness and the Erasure of the Mediterranean. The Fight Against Poverty (2008). Stampat. Horden, Peregrine:'Mediterranean Excuses: Historical Writing on the Mediterranean since Braudel:' Reseau thematique des centres europeens de recherche en sciences humaines sur l'ensemble euro-mediterraneen 6 (2008). Stampat. Keats, John. Ode to a Grecian Urn. bartleby.com. Bartleby Bookstore, bla data. Internet. 04.12.07. Kilin. Tlikki tlikki ma' Wenzu. Malta: Klabb Kotba Maltin, 2001. Stampat. Massa, Daniel. Dgħajs Karti. L-Imsida: il-Fakulta tal-Arti tal-UM, 2001. Stampat. ---. Xibkatuliss. Malta: Malta University Press, 1989. Stampat. Susan, Laura. "Geography in Greek Myth". suit10 l.com. suit101, 21.11.07. Internet. 122 Leħn il-Malti Ħars lejn Il-Maskilitaf'xi Novelli Maltin Raquel Smith Il-Maskilita f'xi Novelli Maltin (2011) hija teżi li tisħareġ il-maskilita fin-novelli li ma Ġrawxt'Wlid Newbietta' Frans Sammut, Lura d-Daru ĠrajietOħ ta' Clare Azzopardi. Bit-terminu maskilita wieħd u Il-Linja l-Ħadr Nabhan jifhem li: According to the social determination argument masculinity emerges from men's social activities. Masculinity is the sum of men's characteristics 'practices' at work, with their families, in their communities, and in the groups and institutions to which they belong. (Edley u Wetherell 96) Din it-eż tibda billi tanalizza dak li jgħidu studjżi u teoriji differenti dwar il- maskilita. Ir-aġel huwa mistħareġ li jgħidu differenti dwar l-isterjotipi tar-ġel, iġb ruħ studjżi insibu dak dwar il-mod kif ir-aġel f'istituzzjonijiet differenti, kif ukoll dwar ir-rabta tar-ġel u mal-frġit. ir-aġel minn perspettivi differenti għax Fid-dawl ta' dawn l-istudji, din it-eż, hu preżnta fil-letteratura tradizzjonali, jiġfer l-Indipendenza. F'din il-parti ġie analizzat ir-aġel narrattiva storika, min-narrattiva nostalġik, soċjpiklġu. Bis-aħ tradizzjonali qegħdin seta'jiġ lir-aġe kif dik li nkitbet qabel f'xi xogħlijet meħuda min-novelli soċjali ta' din l-aniż jipreżntaw mal-vjolenza tkompli billi tisħareġ min- u minn rumanz mqabbel il-mod kif l-awturi mal-mod kif ir-aġel hu preżnta fin-novelli moderni (ta'Sammut, Nabhan u Azzopardi). Minn dan l-istudju joħrġ li fin-narrattiva tradizzjonali r-aġel jaħdem waqt li l-mara tagħmel għad ix-ogħl 32 LXXXII 123 tad-dar. Ħafn drabi f'din in-narrattiva r-aġel hu dak li jideċ hu superjuri għal jekk bintu tistax tiżewġ Il-qofol ta'din it-eż ntleħaq lir-aġe meta ġie martu. Ir-aġel għażlet. analizzatfid-dettall il-karattru tar-ġel skont kif jidher fin-novelli ta' Sammut, Nabhan u Azzopardi fid-dawl tat-teoriji dwar il-maskilita u b'xi tqabbil mal-letteratura tradizzjonali. F'din t-eżi ntgħażlu dawn il-kittieba biex fi ħdan naraw perspettivi differenti. Dan għaliex raġel jipreżnta lir-aġe hu ta' oriġn ġie u kif mara tipreżna bejn il-kittieba rġiel iHetteratura moderna f'din it-eż analizzat il-mod kif lir-aġe. insibu differenza għax Barra minn hekk, Sammut hu Malti waqt li Nabhan Għalhek, barranija u qed jikteb bil-lingwa Maltija. li għandhom sfond kulturali differenti. Fi ħdan wkoll differenzi fiż-men maġornz insibu rġiel dawn it-tliet kittieba nsibu meta kitbu n-novelli għax waqt li Sammut kiteb il- tan-novelli fis-snin sittin u sebgħin, Azzopardi u Nabhan kitbu n-novelli bejn 1-2006 u 1-2009. F'din it-eż mal-oħrjn ntgħażlu tliet temi: l-idea tar-ġel, u l-vjolenza u l-fraġit lejn xi teoriji li ġew tar-ġel. ir-aġel u r-elazjonitgħu F'din il-kitba sa nagħtu diskussi f'dan ix-ogħl ħars u lejn xi wħud ħafi mill-punti li ħarġu minn dan l-istudju. Haralambos u Holbornjistqarru li għalkem u kienu fuq l-irġe ħafn mill-istudji saru mil-rġe ftit biss trattaw iI-maskilita (186). Waqt li Seidler jistqarr li "Masculinity is never samething yau can feel at ease with. It is always something that you have to be ready to defend and prove. You have to prove that you are as much a man as everyone else. Often this means putting others down, especially girls." ("Masculinity and Violence;' 64). L-idea tal-irġuj toħrġ l-aktar min-novelli ta' Sammut. Fin-novella "Bank" (Sammut) niltaqgħu ma' Krazju li tul in-novella qatt ma jagħmel xejn li jindika l-femminilita. Lil Krazju ma narawhx jibki lanqas meta jitkellem dwar it-telfa ta' martu. Barra minn hekk, Krazju jidher raġel f'dakli ried. Għal-kuntrj, li ma jaqtax qalbu u kien determinat Nabhan u Azopardijeżntw ir-aġel kumpless. Filwaqt li Azzopardi, fin-novelli tagħh tagħi aktar prominenza lill-mara u l-mara mhix preżnta McLeod jgħid li kif jisuġerx Connell wieħd il-maskulitajiet u mhux fuq maskilita waħd 124 Leħn il-Malti li ġew b'mod aktar analizzati f'din it-eż, bħal karattru passiv. dejjem irid jitkellem fuq li hija uniformi (221). McLeod jistqarr li Connell iqassam il-maskilita f'erba' kategoriji: il-maskilita eġmonika, subordinata, ta' kompliċta u emarġint. Dwar l-irġuja Kimmel jistqarr li din tfisser affarijiet differenti, fi żminjet differenti u għal nies differenti (73). Għalih ħafn b'mod tajjeb frażijet konċiż (ikkwotat f'Kimmel 76). L-ewwel waħd Dan ifisser li wieħd qatt ma jista' jagħmel femminilita. Għalhek, It-tieni frażi, id-definizzjoni tal-irġuj xi ħaġ iI-maskilita hija ċ-aħd tal-ġid u tal-pożizjn ma għandux hi "No Sissy Stuff". b'xi mod il- kostanti ta' dak li hu femminili. soċjali. Punt ieħor l-emozzjonijiet tiegħu frażi huwa "Be a Sturdy Oak"; jipprova u jieħu raġel s-sogri li hemm bżon. toħrġ li jagħti jibqa' kalm u qatt m'għandu m'għandux jibki. jaqta' qalbu imma Kimmel jgħid li huma x'inhuma jew fl-orjentazzjoni soċjali ifisser li ma tkunx mara (76). Minn din it-eż ma' dawn il-kartesċ għandu u għalhek, hi "Give 'em Hell"; dan ifisser li raġel d-differenzi fir-razza, fil-klassi, fl-eta, f]-etniċa raġel f'erba' li tisuġerx dan ifisser li l-maskilita tiddependi wkoll mill-fatt li r-aġel għandu l-irġuja "Be a Big Wheel"tindika li l-maskilita hija mkejla permezz tal-poter, tas-uċe, L-aħr ngħat mill-psikologu Brannon. Brannon jispjega joħrġ li tkun li jekk wieħd jimxi Brannon (ikkwotat f'Kimmel) l-idea tal-irġuj l-aktar min-novelli ta' Sammut. Id-deskrizzjonijiet li jagħti joqorbu aktar lejn id-deskrizzjonijiet li nsibu fin-narrattiva tradizzjonali. Għal-kuntrj, fin- novelli ta'Nabhan u Azzopardi li ġew analizzati f'din it-eż nsibu għad li ma jimxux mal-kriterji li jsemmi Brannon dwar l-irġuja. min-novelli ta' Azzopardi nsibu raġel Dwar id-dehra fiżka dan ix-ogħl fin-novelli ta' Sammut (li ġew jidher b'saħtu u għalhek ħafn vanituż analizzati f'dan l-istudju. Dan analizzati) mid-deskrizzjoni fiżka toħrġ f'Azzopardi nsibu r-aġel tant li jsir mara. juri d-differenza li hemm bejn in-novelli ta'Sammut u ta' Azzopardi li ġew għaliex f'waħd li mhux kuntent li hu raġel tar-ġel, ta'rġiel Saħnsitr, l-maskilita tar-ġel. u f'ċerti Min-aħ novelli ma toħrġx B'hekk naraw li Sammut qed jipreżnta r-aġel r-aġel l-oħra, l-idea tal-irġuj. li jixbah lil dak li nsibu fil- letteratura tradizzjonali, waqt li Azzopardi tagħi viżjon differenti ta' kif jidher ir-aġel. Minn dan jipreżnta ix-ogħl joħrġ differenza bejn Nabhan joħlq fil-maġornz ukoll li ir-aġel Malti u sitwazzjoni li fiha hemm l-għaqd barrani. Madankollu, fin-novelli li ġew mistħarġ r-aġel tal-kżije, barrani. bejn ir-aġel Sammut Min-aħ l-oħra, Malti u dak Nabhan u Azzopardi biss għad 32 LXXXII 125 jiddiskutu t-tema tar-ziżmu. bdew deħlin ħafn għandhom Dan għaliex huma kitbu f'perjodu meta f'Malta barranin u għalhek, bedajitl'f-wċ lejn il-barranin speċjalmnt li xi Maltin lejn l-immigranti illegali. Minn dan l-istudju joħrġ tingħa ir-azżmu ukoll li f'dawn in-novelli r-eliġjon importanza bħalm kienet tingħa f'dawn in-novelli l-ateġjmn m'għadhiex fil-letteratura tradizzjonali. Infatti, tan-nies lejn il-qassis inbidel ukoll. Fil-parti l-kbira tan-novelli ta'Sammut, Nabhan u Azzopardi nsibu li r-aġel igawdi minn pożizjn xi rġiel għolja għandhom xi sengħa, xogħlijet fin-novelli ta'Nabhan u Azzopardi nsibu wkoll xi relatati mat-eknolġij. Dan jirrifletti l-bidla li saret fil-qasam tax-ogħl. Dwar il-familja wieħd għandu jista' jargumenta li fin-novelli ta' Sammut ir-aġel l-poter fil-familja waqt li fil-maġornz Nabhan (li ġew mistħarġ tan-novelli ta' Azzopardi u f'dan ix-ogħl) ma tantx insibu relazzjoni tajba bejn il-missier u l-ulied.lt-tliet awturi jipreżntaw Sammut hu l-iktar wieħd Nabhan f'waħd l-infedelta fiż-weġ. ngħidu qed jiġ Minkejja dan, li joqrob lejn il-familja tradizzjonali. Għal-kuntrj, min-novelli jipreżnta B'hekk nistgħu r-aġel qed Waqt li fi n-novel li ta'Sammut insibu fuq ix-ogħl. preżnta familja li hija ddominata mill-mara. li min-narrattiva tradizzjonali għal dawn in-novelli b'mod differenti. Dan jaqbel ma' dak li jgħidu Edley u Wetherellli"the meaning ofmasculinity is not stable.ltchanges overtime"(135). Nota tal-wriċ: Dan l-artiklu huwa addattat mit-eż tiegħ ''!l-Maskilito f'xi Novelli Maltin" (20 77). Biblijografija Azzopardi, Clare. Il-Linja l-Ħadr. Malta: Merlin Library, 2006. Stampat. Edley, Nigel u Margaret Wetherell. Men in Perspective Practice, Power and Identity. Hertfordshire: Prentice Hall Harvester Wheatsheaf, 1995. Stampat. Kimmel, Michael S. Ed. Changing Men New Directions in Research on Men and Masculinity 88. Newbury Park, Beverly Hills, Londra u New Delhi: Sage, 1987. Stampat. Nabhan, Walid. Lura d-dar u ġrajiet oħra li ma ġrawx. Malta: KKM, 2009. Stampat. Sammut, Frans. Newbiet. Malta: Toni Cortis, 1998. Stampat. Seid ler, Victor." Mascu Iinity and Violence:' Rethinking Masculinity Philosophical Explorations in LightofFemminism. Ed. Larry May, Robert Srikwerda, u Patrick D. Hopkins.lt-tieni edizzjoni. L-Istati Uniti: Rowman & Littlefield Publishers, 1996.63-75. Stampat. Smith, Raquel. Il-Maskilito f'xi Novelli Maltin. 2011. Verżjoni 126 Leħn diġtal. il-Malti Teżi tal-Bċer. L-Universita ta' Malta, Anastasju Cuschieri 50 sena minn mewtu Nhar 1-24 ta' Ottubru, ingħaqdu l-Għaqd tal-Malti - Universita u d-Dipartiment tal-Malti, li flimkien ma' xi studenti mmexxija minn Alvin Vassallo telgħu taħdi fil-librerija tal-Universita sabiex tiġ mfakkra l-50 sena mill-mewttal-Professur Anastasju Cuschieri. F'din it-aħd tkellmu r-Rev. Dr Charlo Camilleri, Dr Josette Attard, u s-Sur Charles Coleiro. Id-diskorsi tagħhom qed jidhru f'din is-sezzjoni. Anastasju Cuschieri minn Lenti Filosofika -Letterarja F'għeluq iI-ħamsn sena minn mewtu Josette Attard Daħl Din is-sena jaħbt il-50 anniversarju mill-mewt ta' P Anastasju Cuschieri. Huwa kien magħruf'oqs tiegħu, diversi minħab li kien kittieb prolifiku. Fost il-manuskritti li jinsabu fil-kunvent tal-Karmelitani fil-Belt Valletta, hemm prietki, noti tal-filosofija,xi studji dwarteoriji filosċ dawn nistgħu nżidu għad u xi noti dwar il-oġka ta' manuskritti ta' poeżij matematika. Ma' li llum huma ppubblikati. Dawn il-manuskritti huma miktuba bil-Malti jew bit-Taljan. Cuschieri huwa meqjus bħal wieħd mill-filosfi ewlenin Maltin (Montebello 115-8). Ftit jafu lil Cuschieri bħal ta'xogħlije dak il-kittieb li ppubblika numru żgħir ta'xejra estetika letraj.żd aktar meta tqis li kellu ż-ewġ poeta u l-filosfu żewġ sinifikanti ta' dawn il-kitbiet tinftihem kwalitajiet essenzjali għal-kitb personalitajiet li flimkien ħolqu poetika u r-riflessjoni loġika. għamel r-aġuni iżda ta'din ix-xorta - ilbilanċ Barra d-diskors fl-okażjni bejn l-emozzjoni tal-gradwazzjoni li fl-1901, li hu dwar l-oqsma tax-xjenza u tal-arti, kiteb żewġ artikli fuq ir-rivista Malta Letteraria fl-1904 u f1-1905. FI-arkivji tal-kunvent tal-Karmelitani fil-Belt hemm ukoll studju ta' Cuschieri mingħajr arti kif ukoll bħal imbagħd, xjenza. Fir-ċeka sibt li barra żewġ li għamilt riċensjot data li jittratta l-oġika bħal fl-Universita Kattolika ta' Milan ta' kotba filosċ li ppubblika fl- 1913 fir-Rivista di filosofia neo-scolastica, hemm ukoll fl-istess rivista l-polemika għad 31 LXXXII 129 li fl-1915 kellu mal-ħsiebfou wkoll żewġ Taljan, Bernardino Varisco. Cuschieri għandu studji oħra fl-istess rivista filosofi ka bi-isem A proposito dei problema criteriologico u II problema criteriologicoo il problema ontologico? miktuba fl-1913 u fl-1914 rispettivament. Dawn l-istudji huma kollha miktuba bit-Taljan mhux biss għax kiteb f'rivisti Taljani, iżda f'Malta, Cuschieri kien wieħd wkoll għax stabbiliti u kellu l-kuraġ magħruf. Kien jikteb b'lenti kritika dwar teoriji juri l-fehma tiegħu wkoll meta ma kienx jaqbel ma'xi Fil-qosor se nfisser uħd mill-fehmiet tal-Professur Cuschieri dwar xi aspetti estiċ Ideat estiċ il-kwistjoni tal-lingwa minn dawk il-Maltin li kien favur il-lingwa Taljana, xhieda tal-kultura Latina li kien iħadn. ħasieb fi żmien li nebħuh biex jikteb l-istudji msemmija hawn fuq. letterarji L-ideat li fisser għandhom diwi Klassiku-Romantiku minħab l-fatt li kellu rabta kbira ma' universitajiet Taljani li fihom studja u aktar tard għalem ukoll. Jorbot il-funzjoni letterarja mat-tixrid tal-kultura u jsostni li kull xogħl jagħti kontribut siewi biex il-kultura tissokta tisagħn. lill-kittieba bħal saċerdoti Għal artistiku din ir-aġun jqis b'missjoni qaddisa biex ixerrdu l-kuxjenza ta' kulma hu tajjeb permezz ta'xogħlijehm (Cuschieri, "Ancora un po" 36). Meta kiteb dwar il-proċes distinzjoni bejn iI-ġen tal-ispirazzjoni fil-kittieb, Cuschieri ħareġ mentali u l-ġen spontanju jġiegħl-nu joħlq bid- artistiku. Dan l-''impulso interiore" u xbihat mibnija kemm mil-aġnzjo kif ukoll minn dak kollu li hu veru. L-effettta'dan fuq iI-qarrej hu li jqanqallu sentimenti diversi li jwassluh biex iġarb Għal-fiosu il-ġme Malti, il-ġenju (Cuschieri, "Di alcune proprieta 9" 1). kapċi jikonċetra ħafn minkejja din l-attivita mentali, iqisu bħal misterjuża tal-ġenju lijħosha jingħarf fuq kollox għaliex utli iżda fl-istess ħin minn żewġ fatturi: l-ewwel nett mhuwiex ereditarju, iżda li majgħdux "Di alcune proprieta 9" 3). Min għandu mentali perfett mingħajrho (Cuschieri, dan it-talent fih, bosta drabi mhuwiex minkejja li l-effett jimmanifesta ruħ f'xogħlijetu. artistiku s-sentiment huwa x-xhieda ta' din il-qawwa. "11 genio ... 130 Leħn il-Malti u qawwa ittellfu l-kontraiedgħu.Iġ dawk l-individwi b'din il-kwalita juru bilanċ speċjalmntfir-ogħh konxju tiegħu l-attenzjoni tiegħu bniedem passiv lifuqu taħdem Fil-qasam e soggetto alla legge delia persecuzione" hija stqarrija li tpoġi Romantiċżu lil Cuschieri fid-dawl tar- Ewropew ("Di alcune proprieta 9" 2). Il-ġenju ma jinftihemx mill-massa għax min-natura tiegħu huwa ddestinat li hu jintroduċ ideat ġoda filwaqt li l-poplu minn dejjem kien konservattiv. Il-ġenju poetiku jiddistingwi ruħ imaġnzjo mil-għan nej billi, permezz tal-qawwa tal- u s-sentiment,jibdel ujidealizza r-realta biex b'hekjitgħd minnha u jħali l-marka speċjali 10'; 3).lr-Romantiċżu tiegħu f'xogħlu (Cuschieri, "Di alcune proprieta bidel id-efnzjotalkuċsSbħ għal sekli sħa xogħl sar l-ideal suġetiv il-ġenju fil-poeżja Fid-diskors li għamel u sentimentali. Huwa hawn (Cuschieri, "Di alcune proprieta 10" 34). fl-okażjni lill-istudenti gradwati ġoda tal-gradwazzjoni fl-1901, Cuschieri jwissi biex joqgħdu attenti minn xi ideat moderni li kienu introdotti fl-Ewropa f'dak li għandu l-arti tinħolq filwaqt li l-manifestazzjoni ta'kulma hu veru, issa nbidlet din l-idea Klassika u s-Sabiħ fejn jidħol għax kien jitqies bħal x'jaqsam mal-arti. Ma kienx jaqbel li bi skop fiha nnifisha. Anzi dejjem fittex li l-għan tagħh jkun 'il barra minnha nnifisha. Fil-qasam letterarju kien jemmen li kull kitba letterarja kellha ttejjeb il-qagħd soċjali u b'hekk tkun qiegħda tagħi kontribut utli lill- umanita (Cuschieri, "I pericoli delia gioventu" 10). Fid-dawl ta'dan kollu tinftihem aħjr l-idea tal-arti marbuta ma'għn Fuq kollox Cuschieri hu tal-fehma li l-arti ma jkunx jistħoqlha ma jkollhiex bħal mil-prnċj sisien tagħh dan l-isem jekk s-sentimenti nazzjonali. Dan huwa wieħd fundamentali tar-Romniċżu bħal morali. storiku Taljan. Letteratura difetuża din ma tista' qatt tqarreb lill-poplu lejn il-kunċet tat-Tajjeb u tal-Veru. "Spogliatela (l-arti) delia sua idealita morale diventa fredda e vuota:' Jekjiġrlha hekk tintilef il-qawwa effettiva tal-arti (Cuschieri, "I pericoli delia gioventu" 11). F'dan id-diskors Cuschieri jsib bilanċ oqsma jiddependu minn xulxin għaliex fost il-poplu l-iskoperti xjentifċ bejn l-arti u x-xjenza. Isostni li ż-ewġ bis-aħ tal-ġenju l-arti kapċi xxerred b'tali mod li tissodisfa l-ħtiġjea:'qus e arte vera pura, altamente educatrice, sovranamente benefica" (Cuschieri, "I pericoli delia gioventu" 12). Hija tip ta' arti ideali u sublimi li l-effett tagħh evidenti fil-poplu jekk l-artisti, b'mod speċjali poplu s-sentimenti tiegħu. ħsi bijietu ta nt li saħq dejjem fittex li jħali hu l-kittieba, jaqsmu mal-bqija tal- Din l-idea tindika kemm Cuschieri kien Klassiku fi ħafn fuq l-as pett ed u kattiv ta l-Ietteratu ra waqt Ii fil-kittieb dan l-effett qaddis fil-qarrejja tiegħu. għad 32 LXXXII 131 L-Iskolatiċżmu Aspett ieħor fil-kitbiet estiċ ta' Cuschieri huwa l-Iskoatiċżmu. "11 concetto alla logica" huwa xhieda ċar iħadn. Fih jargumenta kif l-arti hija mod ta' għarfien l-għarfien senswali mil-għarfen x-xjenza. Bħalm kif wieħd Il-manuskritt tal-orjentament Skolastiku li kien u min jiddistingwi intellettwali, ikun qiegħd l-Iskoatiċżmu jagħżel ta importanza lis-sistema tal-ħsieb jista' jasal għal konlużjiet loġiċ, viżjon qies il-oġka individwali, tħali forma u l-ġ mingħajr l-ieħor. isem bħal ruħha li fiha jingħaqdu materja. Għalhek il-weħd ma setax Cuschieri applika dan it-twemmin għal-oqsm f'karteisċ artisċ u xjentifċ li-oħra, letterarji u il-oġka timmanifesta skont forom diversi. Il-oġika, hi astratta, tikkontrolla r-aġuni u minhajoħrġu arti li tax-xjenza. unita waħd Minkejja li l-arti u x-xjenza jeskludu waħd xjentifċ. bħal effett għal-kuntrj Il-filosofija Skolastika tqis lill-bniedem bħal l-intellett bħal Cuschieri. "... Ia e altro che il concetto delia scienza pratica" (Cuschieri, "11 concetto"). Għaldqstn filwaqt li tirapeżn u l-metodu l-istess għamel definizione dell'arte che si da dalla scolastica non jeżist bejn l-arti u imqar jekk normi lijstgħukn applikati kemm fl-arti kif ukoll fix-xjenza (Cuschieri, "11 concetto"). Fil-bidu tas-seklu għoxrin għal kien hemm għad ta' filosfi Taljani li taw il-bidu dibattitu mal-filosfu Bernardino Varisco. F'dan id-dibattitu wrew nuqqas ta' qbil mal-fehmiettal-filosfuTaljan. Fostdawn il-kitbiet hemm waħd Cuschieri wkoll, miktuba f'forma ta' punti bi tweġiba tal-Professur għal studju ta' Varisco nnifsu ("A proposito" 208-14). Il-filosfu Malti li kien isegwi d-duttrina Skolastika, wieġb għal Croċjan għad ta'punti li fihom kien jemmen Varisco, segwaċi filosofija li f'dak iż-men kienet influwenti ħafn. tal-filosofija It-tema ewlenija ta' din iI-polemika kienet dwar kif il-bniedem seta'jsib soluzzjonijiet għal-probemi filosċ billi jibni sistema ta' filosofija li fiha tiġbor Cuschieri ma qabilx ma' dan il-prnċju ġdia fil-kontenut tal-għrfien minħab Fost oġezjnit oħra, (Varisco 69). Iżda li ma teżis li huwa komuni għal sistema kif proposta minn Varisco toħrġ l-għarfien 'il barra minn kull realta filosofika. Cuschieri jikkontesta l-mod ta' kifVarisco suġerixa li tinbena din is-sistema filosofika (Cuschieri. "A proposito" 209). 132 Leħn il-Malti ebda verita kull individwu u għalhek Għeluq Fil-qasam letterarju Malti, il-Professur Cuschieri mhuwiex biss "il-poeta talMadonna u tal-kelma Maltija" - titlu li jiddeskrivih tajjeb meta wieħd x-ogħlijet poetiċ tiegħu flimkien iż-ewġ seklu għoxrin - iżda huwa wkoll il-Ietterat-filosfu li għarf oqsma biex b'hekkjista'jitqies bħal u ligħandu jaqra jorbot estetista Malti tal-bidu tas- sehem importanti fl-istorja tal-estetika letterarja Maltija. Biblijografija Cuschieri, Anastasju."A proposito di soluzioni e problemi:'Rivistadifilosofia neo-scolastica 7 (Frar 1915). Stampat. "Ancora un po di programma:' Malta Letteraria, 1.2 (Ġunj 1904). Stampat. ---. "Di alcune proprieta dei genio:' Malta Letteraria, 2.9, (Jannar 1905). Stampat. ---. "Di alcune proprieta dei genio:' Malta Letteraria, 2.10 (Frar 1905). Stampat. ---."1 pericoli delia gioventu nella scienza e letteratura moderna:'Orazione per la laurea. Malta: G. Muscat, 1901. Stampat. "11 concetto alla logica:: B.d. MS. Il-Kunvent tal-Karmnu, il-Belt Valletta. Montebello, Mark F. Stedina għal/-Fiosfj Maltija. San Ġwan: PEG, 1995. Varisco, Bernardino. "Problemi e soluzioni." Rivista di filosofia neo-scolastica 7 (Frar 1915). Stampat. għad 32 LXXXII 133 I(if se Jibqgħu Jiftakru lil Cuschieri? Riflessjonijiet f'għeluq il-50 sena wara mewtu Charlo Camilleri Sur Bernard Micallef, Kap tad-Dipartiment tal-Malti, Sur President u membri tal-Għqd tal-Malti fi ħdan l-Universita ta' Malta, Wisq Rev. P. Michael Farrugia, Provinċjal tal-Karmelitani, u intom ilkoll mistiedna għal din il-lejla f'ġieħ it-tifkira tal-Onorevoli Professur P. Anastasju Cuschieri, Malti, poeta, Karmelitan, senatur, filosfu u akkademiku. Il-Prof. Ġuże Aquilina fil-kitba tiegħu "Kif se jibqgħu jiftakru lil Cuschieri?" li dehret fl-Għad 6 tat-32 ħarġ ta' Leħn il-Malti tas-sena 1963, eżatmn sena wara l-mewt tal-Professur Cuschieri li seħt nhar il-25 ta' Lulju 1962, jistqarr li tal-ħj, hija"l-mewt littella'l-meriti speċjali li mhux dejjem tagħi fil-wċ u ħafn lil dak lijkun li ħaqu:'U drabi, tpatti għan-uqsijet jkollna nistqarru, li mnalla minn żmien għal żmien tasal it-tifkira tal-mewt tal-Professur Cuschieri għaliex din dejjem tkun okażjni li fiha nieqfu ħari biex infakkru u nweġħu lil dak li mhux biss ħab iżda li kien rikonoxxenti lejn Malta u li b'qalb bla ħjiena tħab, skont il-ħa u l-fehma tiegħu, biex lil dan in-nazzjon - b'dak kollu li jfisser dan l-isem - iweġħu ujarahjemmen fih innifsu u - biex nuża kliemu stess dakinhar ta'Marija Bambina fl-Isla, disgħa u tmenin sena tad-Diskors għal-Inkorzji iqum fuq saqajh minn "raqda ta' għoxrin seklu': Ġaldrb huwa ħadem f'okażjniet bħal ħiletua'fos u akdemiu,ħn din tal-lejla fl-istituzzjoni Universitarja li fiha għadn nfakkruh (għalkem matul is-snin aktarx li ninsewh u nwarrbuh fil-ġenb) 134 Leħn il-Malti ifisser li f'Cuschieri nagħrfu li hemm valur li hu ta' min jibqa' jgħożu u jfakkru għax dawk li meddew idejhom għal-idm U hawn niġ magħko biex nipprova nwieġb il-ħsbjet tiegħ minn jimxi 'I quddiem. il-mistoqsija li jiena ġejt mitlub naqsam dwarha f'din il-lejla ta'tifkira: "Kif se jibqgħu lil Cuschieri?"II-Professur Ġuże minħab hu kien wieħd sabiex pajiżn Aquilina jgħid jiftakru li Cuschieri mhux se jibqa'mfakkar li kien filosfu u professur, imma se jibqa' mfakkar l-ewwel nett għal­ ħeġa li biha kiteb dwar ilsienna.II-Professur Aquilina jistqarr li huwajistgħġeb quddiem din il-ħeġa xeħt li tisboq saħnitr qalbu kollha, bħal jgħid:' It-tifkira tiegħu il-poeżja tiegħu. lil dik ta' Dun Karm, għax wieħd li jieħu hu "fiha gost jipprova l-verita ta' dak li qed skont Aquilina tikber mat-tfal u ż-għa li jistudjaw U tassew min fostna qatt ma sema' dawk il-poeżj miktubin għat-fl b'Malti tasewħfi u mexxej, poeżij bħal magħrufin ngħidu aħn Ritratt ta'Toninu man-Nanna? Madanakollu, jekk tippermettuli, jiena ma niqafx hawnhekk. Se nagħżel nagħti pass ieħor ta' dawk li warajh u taħu seħr li 'il quddiem mill-fehma tal-Professur Aquilina u mill-fehma ta'ħsieb studjaw lil Cuschieri. Dawn bħal duwalista, jagħtun x'nifhmu li nistgħu donnhom taħ is- nifirdu mill-personalita ta' Cuschieri l-filosfu mill-poeta, il-poeta mill-politiku, il-politiku mir-elġjuż, iċ-tadn Malti miċ-tadn Ewropew, il-Karmelitan mistħ ta' qawwa li jsaħr il-folol, u l-bqija ... Min huwa daqshekk għajneh poeżija bħal nistgħu magħluq dik imsemmija għat-fl xejra eżistnzjal li ma jindunax li saħnitr u l-mewt, iż-għorja ekonmiċ u politċ) u x-juħia? Kif it-ton melankoniku tas-salmodija tfur mill-qalba Cuschieri, jixirfu l-problemi filosċ żmiena taħ hemm elementi u tematika filosofika ta' dwar il-misteru tal-ħj nwarrbu l-fatt li taħ ta' ruħ u umli mill-oratur eżistnzjal tal-gwerer fratiċd, (qabel ma huma morali, il-mewt tal-inoċe li jtawlu sa l-mit ta' Kajjin u Abel - kif ukoll il-problema tal-estetika, tar-ġuni li trid temmen, tad-destin, il-virtu u l-etika. Min-aħ l-oħra, min ma jindunax li fid-diskorsi tiegħu, mhux biss fil-persważjon il-qawwa tinsab tal-argumentazzjoni fina imma wkoll fir-retorika poetika li saħrek? Nistqarr magħko s-Sur Toni Cortis, ġiel Cuschieri nibqgħu li waqt ir-ċeka għadiel matul din is-sena flimkien mal-ħbriek l-ħsieb niftakruh biss bħal li forsi lil xi wħud kien jaqblilhom li lil l-Poeta tal-Madonna u tal-Kelma Maltija għad 32 LXXXII 135 u daqshekk. Jekk nagħmlu għal hekk iżda nkunu qegħdin nidħlu fi sqaq li ma jwassal imkien. Mhuwiex il-post hawnhekk u lanqas għand l-ħin biex niddiskutu l-personalita kontroversjali u kumplessa ta' Cuschieri. Xi ħjiel kitbiet li ġew diġa tajnieh fil- ippubblikati fi ktejjeb u artikli dwar aspetti tal-personalita ta' dan il-Malti kolt li ma niddejjaqx insejaħlu studju u riċeka Umanista, artikli li jiftħu l-bieb għal dwar il-Professur Cuschieri. Fil-fehma tagħn jinftiehem irid jiġ apprezzat fil-kumplessita kollha tiegħu iktar biex Cuschieri mingħajr ma nifirdu l-poeta mill-filosfu, mill-politiku, min-Nisrani u mill-Karmelitan. Cuschieri fl-aħr mil-aħr huwa poeta u filosfu li kif jargumenta Arthur Schopenhauer iI-filosfu tal-pesimżu, li tiegħu hu kien bagħt Cuschieri kien ammiratur nafu mill-ittri personali li l-Olanda l-filosofija ta' Schopenhauer sabiex sieħbu Oriessen ikun jista' jippubblika studju dwaru 1 - "ma jidħolx jekk dan jagħtih ma jidħol l-ispazju li jaħdem f'għelt skont is-ejħa mad-destin tiegħu tiegħu mingħajr Il-ħsieb f'għelt ma' żmienu tfixkil fir-rokna tiegħu u li lanqas jekk din ir-rokna li ngħatlu ma jkollu jaħseb The Art of Literature, 90). tħasib mingħajr Hubertus ta' Cuschieri f'ġensu u nuqqas ta'ftehim minn ta' madwaru. Għax għal-orjn" tħalih jgħix (Schopenhauer, fil-fatt daħlu f'għelt ta' Cuschieri, kif jinnota tajjeb P. Mark Montebello f' Il-Ktieb tal-Filosofija f'Malta, messitu x-xorti li f'pajiżn joħrġ il-filosofija mit-torri tal-avorju li kienet imsakkra fih sabiex jinvestiha għaHrsfomzjni soċjali. ta'viżjon Cuschieri huwa wieħd minn dawk il-bnedmin li, fi kliem Schopenhauer: itemmu ħidmtho fil-kwiet, mingħajr is-simpatija; imma li jwarrbu fil-ġenb ma jfittxu l-approvazzjoni, iċ-apc kull ħsieb jew ta' interessi personali [ ... ] Fuq Schopenhauer l-iStanford Dictionary of Philo50phy jargumenta: "Among 19th century philosophers, Arthur Schopenhauer was among the first to contend that at its core, the universe is not a rational place.lnspired by Plato and Kant, both of whom regarded the world as being more amenable to reason, Schopenhauer developed their philosophies into an instinct-recognizing and ultimately ascetic outlook, emphasizing that in the face of a world filled with endless strife, we ought to minimize our natural desires for the sake of achieving a moretranquil frame ofmind and adisposition towards universal beneficence. Often considered to be a thoroughgoing pessimist, Schopenhauer in fact advocated ways via artistic, moral and ascetic forms of awareness to overcome a frustration-filled and fundamentally painful human condition. Since his death in 1860, his philosophy has had a special attraction for those who wonder about life's meaning, along with those engaged in music, literature, and the visual arts:' F'dan id-dawl tinftiehem il-kumplessita ta' Cuschieri. 136 Leħn il-Malti u jaħsbu iktar fin-nisel li għad dan tal-ħr irid jiġ milli fin-nisel ta' madwarhom, għax igerrixhom mit-triq li jkunu qabdu, in-nisel li għad l-biċa l-kbira tal-ġens, u bil-mod il-mod, iż-men iġb japprezzawhom. Sadattant bniedem bħal għandu l-ebda ħakem miegħu setgħan [ ... ] Ħidmtu, għal min ġej bħal bħal jifforma lil dawk il-ftit li ta' Goethe, ma t-talenti tiegħu, donnha oġet warajh. Għan irid jiġ miegħu dan, bħal-rtis li jgħoli waqt li l-ebda ħabi li jifraħ sagru, hija l-frott ta'ħju, dan jisboq kull għan il-kuruna tax-xewk li xi darba, fil-ġejn, għad ieħor, merfugħ u għalih tħadr huwa jilbes bil-weraq tar-rand. (Schopenhauer, The Art of Literature, 94-95). Dawn is-sentimenti nsibuhom fil-poeżja ta' Cuschieri, Qalb ta' Nisrani li qabel nagħlq din ir-riflessjoni tiegħ għal-ej minnha niġbed l-attenzjoni dwar punti importanti. Min għandu nixtieq insemmiha biex sens ta' kritika letterarja jinduna li din il-poeżja isbaħ ta' bniedem li jagħrf li fih jgħixu irċeva bħal b'dak kollu li, lanqas hu stess ma don, iwissi lilu nnifsu li quddiem is-uċe u l-affermazzjoni tal-folol (li fl-aħr tintemm) huwa għandu għax oħrajn jistgħu mil-aħr jibqa' jiftaħr jeħdul huma frugħa li tgħadi u biss bis-Salib ta' Kristu u mhux jagħli l-popolarita, jew jixxennaq biex Malta tiġ rand fuq qabru u tagħih bir- il-bewsa ta' gieħ. Aquilina, u min studja lil Cuschieri bil-lenti tiegħu, ta'Nikol Biancardi, li f'din il-poeżja, kien qed jagħli solilokwiju mill- flimkien il-poeta, l-oratur, in-Nisrani, il-filosfu u l-patrijott u waqt li jistagħġeb jaf kif u għaliex kemxejn hija bħal u jgħir għalih. iħamu, fid-dawltas-satira Cuschieri donnu jagħti x'jifhem li Dun Karm Aquilina jikkonkludi li seta' kien hemm xi bruda fil-konfront ta'Cuschieri minn Dun Karm. Fil-fehma tiegħ, ħliqa imsejsa fuq ir-ċeka li qegħdin nagħmlu, din mhijexħlf iktar milli rivelazzjoni siewja dwar Dun KarmjewCuschieri. Ejja niraġuw ftit! L-għajur u l-biered mhux se jfaħr fl-ewwel diskors tal-8 Settembre ħdejn dan għandu "kelma ta' mgħale jipasġ il-mafkar tal-Assedju l-Kbir, u jistqarr li u qalb tassew Maltija:' Lanqas mhu se jfittex li bil-kalma miegħu ta' nżul pubblikament lill-avversarju tiegħu flgħaxijet il-Mall taħ il-bjuda jew il-ħmura idillika ix-xemx jiddiskuti l-poeżija! Dan huwa biss eżmpju Cuschieri. Għaldqstn jeħtiġ wieħd minn dawn il-fantasiji li nibtu madwar studju serju sabiex nagħlqu għad t-ħami dwar 32 LXXXII 137 il-persuna tiegħu, dwar il-waqfien tal-kitba poetika bil-Malti, dwar il-vżjon politika u soċjali tiegħu u l-bqija. Mela "kif se nibqgħu nqegħdha u nieħdu niftakruh lil Cuschieri?" Din il-mistoqsija nerġa' f'idejkom u f'qalbkom, biex kull wieħd u waħd dwar irridux li din is-sena tgħadi u magħh deċiżjon Cuschieri,jew inkella ninvestux, kull wieħd u r-responsabilita tiegħu jew tagħh, u waħd minna nweġbuha tgħib iHifkira ta' minna skont il-kapċtje sabiex lil dan il-Malti li ħab lil Malta, inkomplu niskopruh u napprezzawh fil-persuna li kien u fil-wirt li ħalien, għax kifjikteb Joseph Mangion"kull tifkira ta'Cuschieri hija t-twettiq tal-kultura tagħn:' F'din l-Universita li minnha kien jagħmel alumnus kif ukoll bħal qed tieħu ħsieb parti l-Prof. Cuschieri kemm bħal Professur, tajjeb li nsemmi li l-Provinċja taħdem fuq il-proġet tal-Professur Cuschieri li jinkludu Hilosoflja, il-poeżj u kitbiet oħra bi-għan li nġibu Cuschier.l-ċka Karmelitana Maltija tal-pubblikazzjoni tal-kitbiet miġbura bit-Taljan u l-Malti u studji 'I quddiem l-istudju u l-apprezzament tal-Prof. qed turi li żgur li 'I quddiem għad jinstabu iktar kitbegħu. Nappella minn hawnhekk lill-Professuri, il-Letturi u l-istudenti tad-Dipartiment tal-Malti, u għaliex le, tal-filosofija, biex flimkien immexxu 'I quddiem ir-ċeka dwaru u dwar il-wirt li ħalien. Xi wħud fl-imgħod mbiegħd monument biex nibqgħu u qrib urew ix-xewqa li lil Cuschierjtlagħ niftakruh minn nisel għal anzi xieraq u nobbli u ta' min wieħd f'ġieħu u f'gieħ dawk mill-alma mater żergħu iqegħd nisel. Mhuxxi ħsieb ħażin dan, mafkar xieraq f'din l-Universita u hawn insemmi biss lill-Prof. Napuljun Tagliaferro - li bil-ħdma akkademika tagħhom iż-ergħa tal-identita kulturali li wasslet lil Malta fejn tinsab illum. Nota tal-awtur: Fil-fehma f'ġieħ Provinċja "għal-orj 138 tiegħ l-isbaħ u l-iktar mafkar siewi li nistgħu Cuschieri huwa li nħobu dak li, kif tixhed dwaru n-ekrolġija Karmelitana Maltija, huwa ħab u ta ħajtu għalih ta' Alla u għal-ġid tal-ġenrzjoi li jitlgħu Leħn il-Malti ntelgħu ufiċjal b'ħeġa warajh." talmill-qalb I(if Niftakar lill-Prof. Anastasju Cuschieri Esperjenzi msaħ bil-kitba tal-ewwel poeżij Charles Coleiro L-ewwel laqgħt tiegħ Sirt naf lill-"Profs" kif konna nsibuh lil Patri Anastasju, it-tfal u l-kbar fl-inħaw tal-knisja tal-Karmnu, il-Belt ... kellimtu l-ewwel darba bis-aħ Falzon li kien qed iħejn ta' Patri Franco biex insir patri. Patri Franco kien jaf li kont nikteb xi versi, l-aktar dawk fuq sfond Marjan. Ġurnat minnhom laqgħni tiegħu iżda Ibieraħ dħalt mal-Profs li kellu ċ-ela fuq in-aħ l-oħra għandu ftit mistħ b'nofs tbissima introduċe It-weġiba b'tieqa li tagħi fl-istess kuritur meta qallu "Hawn għand poeta ieħor". li kien, kienet "Jien ma nistax nagħmlek kompla "poeta nascitur, orator fit". Qalli "Int taf Latin?" U mingħajr ma stenna r-reazzjoni tiegħ Wara li rabbejt ftit kuraġ għalkem xi versi oħra kif kont ma għadietx oħra. Kien bħal ċanfri u għoġbuh iżda l-ewwel tikteb is-uġet mhix tant importanti għax Bqajna li kelli nġiblu Imħeġ poeta jitwieled poeta, ara predikatur urejtu xi versi tiegħ ma nintrabatx mar-rima għax waħidh qalli "għax biż-men:' isir oratur poeżij tiegħu Triq il-Punent. Niftakar qisu aktar u aktar meta Patri Franco fintroduzzjoni miegħu bi-ewwel kliem ta' għaref poeta" għax għal kien qalli li u t-taqbila fil-kliem tiġ hemm il-vers liberu. rtukkjati bl-osservazzjonijiet li għamil. ġimgħa li ma rġajtx dħalt għandu ... b'żewġ bil-pulit meta rrimarkali"mhux meta dan tikteb għad 32 LXXXII 139 u tiġ mill-ewwel għandi għax il-poeżja trid terġa'h, tifliha tajjeb u tagħi s-sura skont ir-reguli tal-prosodija (li jien ġa Kompla jwissini "għax itegħm iI-poeżja bħal il-benna tagħh" borma minestra ... trid toqgħd - kliem li bqajt niftakru sewwa. Iżda u korrezzjoni komplejt nikteb sa ma ħriġt mżejn bis-sunett li ħażit Riflessi fil-ħaj ha kelli fil-ktieb ta' Karmenu Vassallo). biex bejn twiddiba l-ewwel ktieb tal-poeżij mal-ħbr Mirja ta'Qalbi tal-mewt tal-Poeta Cuschieri. soċjkultrai ta' Cuschieri Nistqarr li lill-Profs sirt nafu sew, meta kont insibu f'burdati ta' stqarrijiet awtobijgrfċ li joħrġu l-filosofija li kien iħadn, anki t-twemmin politiku tiegħu. Kont inħos dwar id-diskorsi li għamel il-kultura Mediterranja u il-ħeġa fi kliemu meta jitkellem fosthom l-oratur ewlieni fil-Kungress Ewkaristiku Internazzjonali li sar f'Malta fl-1913 meta fir-Rotunda tal-Mosta preżnta t-eżi "La Messa Riparatrice". Kien qalli li darba qabad polemika mal-filosfu Taljan Benedetto Croce fil-pubblikazzjoni ta'preġju"Rivs di Filosofia Neo-Scolastica" ta'Milan. U la semmejna r-rivista Taljana,Cuschieri kien prolifiku fil-lingwa Taljana u meta staqsejtu kif beda jikteb kien qalli li l-ewwel poeżij Taljan u sabu l-post tagħhom fil-ġabr tiegħu kitibhom bit- Poeti Maltesi d'Oggi, antolġij stampata Ruma fl-1932. L-editur Oreste Tencajoli qalli li kien tah kredtu għal-kitb "scritte in un Italiano impecabl'~ kellu ġibda tiegħu BI-istess tema tal-lingwa, Cuschieri qalli li lejn il-kultura Taljana u ma ddejjaqx jgħidl li t-twemmin politiku kien jersaq lejn dak li kien prevalenti fl-Italja ta'żmienu. meta stqarr li fl-aħr Darba stagħġib gwerra kien jemmen li Mussolini kien se jitfa' l-fjuri fuq Malta u mhux bombi. Iżda l-imħab lejn Malta u l-Malti kienet tieħu post, xhieda ta' dan huma l-poeżij Ma rridx nidħol hu li nagħti tal-esperjenza personali tiegħ kont narah '" fl-umanita tiegħu. wara l-marda li ħalietu Semmejt il-poeżj, fuq siġu u Marjani li kiteb u b'vuċi kollha ħlewa għax 140 Leħn Ilsien Pajiż il-Malti kien weġibn sehmi Ilejla u nitkellem mil-lenti kif meta darba mort narah tar-roti, donnu nesa l-poeżij beda jislet il-poeżj tfal ... kelma b'kelma bl-amment. U meta fakkartu fl-aktar poeżija ngħoż l-ewwel li ħalien. bir-reqqa fil-merti letterarji tiegħu ħjiel tiegħu li l-poplu seta' jaqraha u jerġa' patrijoċ li kiteb għat­ tiegħu li jaqraha fi żmien meta l-proposta tal-Integration kienet se tħalin mingħajr identita fl-ilsien nazzjonali ta' pajiżn. Darb'oħ waqt żjar tal-knisja l-ġdia li għamiltu u kont qbadtha miegħu li bdiet tinbeda fl-aħr li kien kontra l-pjanta għax jinbena maż-ien dwar il-bini tas-snin ħamsin, qal santwarju (bħal ma ddejjaqx jgħidl dak tal-Madonna tal-Karmnu) bil-qima tal-Insara u ma keluxjinħat. Niftakar il-kliem eżat li qalhom bit-Taljan "demolire un Santuario?" Ġraj oħra li nħob dwar il-Professur Patri Anastasju Cuschieri hi li kien jibża' ħafn Darba waqtdiskursata (li nsejtfuq liema suġetqbadnih) għax ġej jibża' nirrakkonta mill-maltemp. kien qalli"Se nħalik il-maltemp" u pulit pulit urieni l-bieb taċ-el. Wara sirt naf li kien mis-sajjetti. Stramba imma vera, kien ifittex kenn taħ is-sodda. U meta fix-xitwa, xi drabi qabel marad, kont inwasslu sal-Barrakka ta' Fuq (li kien iħob iżur) kien jeħtiġl tħabre Forsi nestendi b'żewġ iżjed naqra t-tbassir tat-temp, qabel ma jsaqsini hu. Hemm ħafn il-mewt tiegħu tifkiriet tal-"Profs" iżda minuti oħra ... tabilħq rrid inżom mal-ħin biex naqra l-eoġju li ngħatj. fis-sunett li ktibt meta "il-Poeta jmut 'ma l-Għanj għad tibqa'!" 32 LXXXII 141 Hic et Ubique! f'għeluq Lill-Prof. P. Anastasju Cuschieri, i/-ħamsn sena minn mewtu Mill-knisja li ħabejt L-għanjiet Ħriġt u nsiġt b'tant qima tal-Karmnu u l-isbaħ l-aħr poeżija, darba u miegħk Ta' min rawwimt u għalimt it-tislima dil-ħberja. Ma ninsa qatt il-jum, il-ħeġa, il-ħewa Tal-ewwel darba meta bdejt turini Indomm il-versi biex ingħarf sewwa L-oqsma li xettilt int, fejn ridt tmexxini. Għalij tibqa' l-ferħ, Għal il-Iehma, iI-ġbda dak li hu qaddis, il-ward tal-ġon Li int saqqejt u li kull sena jibda Jiftaħ sabiħ fix-xahar minn tal-Madonna. Ismek fuq l-art marbut b'Kelma Maltija Fis-sema nktibt Poeta ta' Marija. Nota tal-awtur: Din il-poeżja nkitbet fil-mewt tal-Prof Patri Anastasju Cuschieri o.c. S.Th., Mag., Ph.D., DD. (Greg) u kienet inqrat waqt il-funeral tiegħu fis-Santwarju tal-Karmnu. 142 Leħn il-Malti Leħn il-Malti Rivista tal-Għqd tal-Malti - Universita I S B N 978- 99957- 0-483-4 ,li' ~ 1I IJ~ I IJ I I